Μύθοι & αλήθειες για τα υποβρύχια (4): μήπως τελικά «γέρνει» το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας; 

Μια νηφάλια εξιστόρηση των συμβάντων της τελευταίας τριετίας σχετικά με τα προγράμματα υποβρυχίων —αποτέλεσμα μόνιμης δημοσιογραφικής ενασχόλησης- ίσως απαντήσει σε «αφελή» ερωτήματα, ακόμη και σε ανούσια ή με αυτονόητη απάντηση. Ας επισημανθεί εισαγωγικά πως οι αμυντικές βιομηχανίες λογοδοτούν αποκλειστικά στους μετόχους τους και λειτουργούν με σκοπό το κέρδος, η διασφάλιση του οποίου μακροπρόθεσμα απαιτεί τελικά την ικανοποίηση των πελατών. Στους πολίτες λογοδοτούν οι εκλεγόμενες κυβερνήσεις τους, οι οποίες ευθύνονται να προστατεύουν το δημόσιο συμφέρον, το οποίο όμως δεν εξαντλείται στην οικονομική του όψη αλλά περιλαμβάνει επίσης το αγαθό της Άμυνας. Όταν εμφανίζονται αντιφάσεις μεταξύ των δύο, ευθύνη των κυβερνήσεων είναι να επιτυγχάνουν ικανοποιητικούς συμβιβασμούς.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2006 οι ανάδοχοι της σύμβασης των υποβρυχίων Τύπου 214 ανακοίνωσαν πως το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ ήταν έτοιμο να παραδοθεί εμπρόθεσμα, μετά τις δοκιμές εν πλω του προηγούμενου μήνα. Το ΥΠΕΘΑ αρνήθηκε να παραλάβει το υποβρύχιο, επικαλούμενο 6 μείζονες τεχνικές αποκλίσεις. Οι ανάδοχοι αποδέχθηκαν την πλειονότητα των αποκλίσεων αυτών και δεσμεύθηκαν να τις αποκαταστήσουν μετά την παράδοση, επισημαίνοντας πως ήταν συνήθεις για το πρώτο υποβρύχιο ενός νέου τύπου. Η αποκατάσταση μετά την παράδοση σήμαινε πως δεν θα ενεργοποιούνταν οι προβλεπόμενες ρήτρες αποζημιώσεων της σύμβασης, για καθυστέρηση με υπαιτιότητα των αναδόχων. Για τους αδέκαστους κριτές της ηθικής, ανειδίκευτους κομματικούς γραφειοκράτες, στους οποίους ο απερχόμενος πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ανέθεσε το ΥΠΕΘΑ, ήταν αυτονόητη η απόρριψη της πρότασης των αναδόχων. Στην πεζή πραγματικότητα της βιομηχανίας όμως και ειδικά της αμυντικής, όταν οι αποκλίσεις δεν είναι καταστροφικές, η αναζήτηση ενός συμβιβασμού αποτρέπει παρατεταμένες δικαστικές διενέξεις και αδιέξοδα, όπως ακριβώς αυτό στο οποίο οδηγήθηκε τελικά το πρόγραμμα.

Στην προκειμένη περίπτωση και μετά από διαπραγματεύσεις με αρμόδια επιτροπή του ΥΠΕΘΑ, οι ανάδοχοι υπέγραψαν στις 17 Απριλίου 2007 τεχνική συμφωνία με κοινά αποδεκτές λύσεις για τις 5 αποκλίσεις και συγκεκριμένα για το ίχνος θορύβου, το περισκόπιο, τα συστήματα μάχης ISUS 90-15 και Πρόωσης Ανεξάρτητης του Αέρα (ΑΙΡ) καθώς και την εισροή ύδατος στο υδραυλικό σύστημα. Αναλυτικότερα, το ίχνος θορύβου περιλαμβάνεται στα 21 κριτήρια και συστήματα για τα οποία η σύμβαση προβλέπει συγκεκριμένες τιμές επιδόσεων. Σε περίπτωση αποτυχίας εκπλήρωσης των συμβατικών προδιαγραφών, το εύρος της απόκλισης συνεπάγεται είτε καταβολή ποινικής ρήτρας είτε καθολική απόρριψη του υποβρυχίου. Το ίχνος θορύβου του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ είναι κατά τους αναδόχους 100 φορές χαμηλότερο των υποβρυχίων προηγούμενης γενιάς. Ωστόσο σε συγκεκριμένη περιοχή χαμηλών συχνοτήτων υπερβαίνει το υπεραισιόδοξο συμβατικό όριο και εισέρχεται στην περιοχή της ποινικής ρήτρας, η καταβολή της οποίας ήταν αποδεκτή από τους αναδόχους. Σχετικά με το περισκόπιο προβλεπόταν μετασκευή εντός ενός έτους, για να μην επηρεάζεται η απεικόνιση από κραδασμούς σε πλήρη επέκταση 6m και μετά από ορισμένη ταχύτητα. Επεκτάσεις εγγυήσεων προβλέπονταν για τα συστήματα ISUS 90-15 και ΑΙΡ, ενώ η εισροή ύδατος στο υδραυλικό σύστημα ήταν μεμονωμένο περιστατικό και δεν επαναλήφθηκε μετά την πλήρη επισκευή. H έκτη απόκλιση αναφερόταν στην κλίση διατοιχισμού (βλ. σχετικά www.hellenicdefense.gr, 30 Σεπτεμβρίου 2009: Το υποβρύχιο που «γέρνει»). Σε εκκρεμότητα παρέμειναν οι οικονομικές απαιτήσεις του ελληνικού δημοσίου σχετικά με τις ρήτρες αποζημίωσης για καθυστέρηση.

Με δεδομένο το αδιέξοδο, το ΥΠΕΘΑ ζήτησε να γνωματεύσει η γερμανική αρχή διασφάλισης ποιότητας του Ομοσπονδιακού Γραφείου Στρατιωτικής Τεχνολογίας και Προμηθειών (BWB) για το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, με αποτέλεσμα να αρχίσουν επαφές μεταξύ των δύο υπουργείων Άμυνας και ανταλλαγή σχεδίων Μνημονίου Κατανόησης (MoU). Το ελληνικό αίτημα επιβεβαίωσε στις 27 Μαρτίου 2008 ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Ε. Μεϊμαράκης, σε συνάντηση με τους διαπιστευμένους συντάκτες του ΥΠΕΘΑ. Ταυτόχρονα και με βάση την απάντηση του ΥΠΕΘΑ στις 28 Νοεμβρίου 2008 σε ερώτηση κοινοβουλευτικού ελέγχου, η ThyssenKrupp Marine Systems ενημέρωσε για την πρόθεση εφαρμογής σειράς τεχνικών μέτρων και εκτέλεσης δοκιμών με συμμετοχή της BWB (βλ. σχετικά www.hellenicdefense.gr, 30 Απριλίου 2009: Στασιμότητα στην αποδοχή του υποβρυχίου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, παρά την πιστοποίηση της γερμανικής BWB). Σχετικό χρονοδιάγραμμα κατατέθηκε στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΠΝ στις 31 Μαρτίου και επικαιροποιήθηκε στις 30 Μαΐου 2008. Τόσο στα τέλη Μαρτίου όσο και στις 4 Ιουνίου 2008, το ΥΠΕΘΑ επισήμανε στην TKMS πως οι εργασίες και δοκιμές είναι μονομερείς ενέργειες εκτός συμβατικών προβλέψεων. Είναι δυνατόν το ελληνικό Υπουργείο Εθνικής Άμυνας να επιχειρεί -κατά ομολογία του ενώπιον της Βουλής- την παρεμπόδιση της προσαρμογής του υποβρυχίου στις απαιτήσεις του;

Η στάση αυτή ήταν καταδικαστέα ακόμη και από το ΠΝ, το οποίο αποφάσισε στις 5 Ιουνίου να συμμετάσχει στις δοκιμές προσωπικό του Ναυτικού Κλιμακίου Κιέλου, με την ιδιότητα των παρατηρητών. Το πρόγραμμα ελέγχων και δοκιμών ολοκληρώθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2008, για να ακολουθήσει η υποβολή σχετικής αναφοράς της BWB στο ΠΝ στις 20 Οκτωβρίου 2008, η οποία διαβεβαιώνει πως το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ εκπληρώνει τις συμβατικές προδιαγραφές και πως, εάν ήταν υποβρύχιο του Γερμανικού Ναυτικού, θα παραλαμβανόταν αμέσως.

Ακολούθησε τον Ιανουάριο του 2009 συνάντηση των αναδόχων και αρμόδιας επιτροπής του ΥΠΕΘΑ, με σκοπό την αναθεώρηση της σύμβασης 012Β/2000 για να περιγραφεί η παρούσα κατάσταση του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ μετά την εφαρμογή των τεχνικών μέτρων, επιτρέποντας έτσι την παραλαβή του υποβρυχίου και την αντίστοιχη μετατροπή των επόμενων τριών Τύπου 214 κατασκευής ΕΝΑΕ. Οι ανάδοχοι θεωρούσαν πως ήταν δυνατή η σύντομη εξεύρεση λύσης για την αποδοχή του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ και την καταβολή των καθυστερούμενων πληρωμών του προγράμματος, οι οποίες ήταν τότε €395 εκατ. Η επιτροπή της ΓΔΑΕΕ αντέτεινε πως οι συνομιλίες θα άρχιζαν με βάση την κατάσταση στις 30 Σεπτεμβρίου 2006, ενώ θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί απροσδιόριστη σειρά πρόσθετων δοκιμών εν πλω. Αξίζει να επισημανθεί πως η σύμβαση προβλέπει 60 δοκιμές εν πλω για το υποβρύχιο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, από τις οποίες ολοκληρώθηκαν στο παρελθόν με επιτυχία οι 36, ενώ στις υπόλοιπες προέκυψαν διάφορες παρατηρήσεις. Για τους αναδόχους, η θέση της επιτροπής ισοδυναμούσε με διαγραφή των προηγούμενων συνομιλιών και απόρριψη των δοκιμών εν πλω υπό την επίβλεψη της BWB. Η επιτροπή του ΥΠΕΘΑ αρνήθηκε να προσδιορίσει τις απαιτήσεις πρόσθετων δοκιμών, απέρριψε τις θέσεις των αναδόχων και διέκοψε τις συνομιλίες. Έκτοτε, από τον Ιανουάριο του 2009 ουδεμία εξέλιξη, ούτε καν προσφυγή του ελληνικού δημοσίου σε διεθνή διαιτησία για τις αποζημιώσεις λόγω καθυστερήσεων. Αλλά για να συμβεί αυτό, το ελληνικό δημόσιο θα έπρεπε προηγουμένως να εκπληρώνει τις οικονομικές υποχρεώσεις του!

Ανάλογα συνέβησαν στην περίπτωση του προγράμματος Neptune II, για την αναβάθμιση και γενική επισκευή τριών υποβρυχίων Τύπου 209/1200. Η φάση υλοποίησης άρχισε με την άφιξη του ΩΚΕΑΝΟΣ (S118) στον Σκαραμαγκά, το Νοέμβριο του 2004. Το ανθεκτικό σκάφος κόπηκε μετά τον πύργο -όπου επρόκειτο να προστεθεί το τμήμα ΑΙΡ- και μετά το μηχανοστάσιο, για να αφαιρεθούν οι 4 πετρελαιοκινητήρες με τις ηλεκτρογεννήτριες, ο ηλεκτροκινητήρας πρόωσης, οι αντλίες κυτών και γενικά όσα συστήματα επρόκειτο να υποβληθούν σε γενική επισκευή και έλεγχο από τους αρχικούς κατασκευαστές, ή να αντικατασταθούν. Κατά την επιθεώρηση όμως των συστημάτων αυτών και του υποβρυχίου συνολικά, προέκυψε η απαίτηση εκτέλεσης ορισμένων πρόσθετων εργασιών, τις οποίες δεν κάλυπτε η σύμβαση. Ενδεικτικά προβλεπόταν η εκτέλεση γενικής επισκευής στους πετρελαιοκινητήρες, κατά την επιθεώρηση όμως διαπιστώθηκαν ρωγμές σε ορισμένα από τα κελύφη, τα οποία επομένως έπρεπε να αντικατασταθούν. Ανάλογα συνέβησαν με συστήματα όπως ο ηλεκτροκινητήρας πρόωσης της Siemens, οι γεννήτριες της Piller και οι αντλίες κυτών. Η σύμβαση προέβλεπε πως τα ΕΝΑΕ θα ενημέρωναν το ΠΝ σχετικά με τις επιπτώσεις των πρόσθετων αυτών εργασιών στο κόστος και στο χρονοδιάγραμμα, αναμένοντας σε σύντομο χρονικό διάστημα την απόρριψη ή την αποδοχή τους. Από τον Μάιο του 2005 και στους επόμενους 8 μήνες ζητήθηκε η έγκριση σειράς εργασιών, χωρίς να υπάρξει απάντηση. Στις αρχές του 2006 το ΥΠΕΘΑ ενημέρωσε πως οι πρόσθετες εργασίες απαιτούν τροποποίηση της σύμβασης, παρά τις ενστάσεις των ΕΝΑΕ εξαιτίας της πρόκλησης καθυστερήσεων στο πρόγραμμα. Τον Μάρτιο άρχισαν σχετικές διαπραγματεύσεις των ΕΝΑΕ με αρμόδια επιτροπή του ΥΠΕΘΑ, με κατάληξη να μονογραφηθεί η τροποποίηση της σύμβασης τον Μάιο του 2006 και να αναμένεται έκτοτε η ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας έγκρισης. Σύντομα οι υπεργολάβοι των ΕΝΑΕ όπως ενδεικτικά η MTU για τους πετρελαιοκινητήρες, άρχιζαν να πιέζουν για την έγκριση των εργασιών και να απειλούν πως θα τις αναστείλουν, αναμένοντας την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με τον πελάτη προτού προτείνουν νέο χρονοδιάγραμμα. Έναντι του κινδύνου να παραταθεί το χρονοδιάγραμμα εκσυγχρονισμού του ΩΚΕΑΝΟΣ στο διηνεκές, τα ΕΝΑΕ ανέλαβαν την πρωτοβουλία να εγκρίνουν τις εργασίες με βάση την τροποποίηση της σύμβασης, χωρίς την επίσημη και οριστική έγκριση του ΥΠΕΘΑ.

Τον Οκτώβριο του 2007 το ΥΠΕΘΑ απάντησε τελικά πως θεωρεί άκυρη και μηδέποτε συμφωνηθείσα την τροποποίηση της σύμβασης, ενημερώνοντας πως θα συσταθεί νέα επιτροπή για επαναδιαπραγμάτευση! Η συγκεκριμένη επιτροπή συστάθηκε τον… Μάιο του 2008, οι διαπραγματεύσεις άρχισαν τον Ιούνιο και μετά από συνομιλίες ενός μήνα, ΥΠΕΘΑ και ΠΝ ανακοίνωσαν πως οι πρόσθετες εργασίες, το συνεπαγόμενο κόστος και η καθυστέρηση καθιστούσαν πλέον ασύμφορο τον εκσυγχρονισμό των υποβρυχίων ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ (S117) και ΠΟΝΤΟΣ (S119). Έτσι πρότειναν την τροποποίηση της σύμβασης για την κάλυψη των εργασιών του ΩΚΕΑΝΟΣ, αλλά και την αντικατάσταση του εκσυγχρονισμού των δύο επόμενων υποβρυχίων από την κατασκευή δύο νέων χωρίς επιβάρυνση του τιμήματος. Άρχισαν τότε υψηλού επιπέδου επαφές, στις οποίες η TKMS αποδέχθηκε το αίτημα του ΥΠΕΘΑ, με όρους την άρση της εκκρεμότητας των υποβρυχίων Τύπου 214 και την εξόφληση των καθυστερούμενων πληρωμών για τα δύο προγράμματα.

Η απάντηση αυτή σήμαινε εξοικονόμηση εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρώ για το ελληνικό δημόσιο. Ωστόσο το ΥΠΕΘΑ επέμεινε στην παρελκυστική τακτική του, ζητώντας να συμφωνηθεί η κατασκευή δύο υποβρυχίων Τύπου 209/1400mod AIP χωρίς επιβάρυνση του τιμήματος αναβάθμισης δύο σκαφών της σύμβασης Neptune II, αλλά και χωρίς οποιαδήποτε δέσμευση για τα σκάφη Τύπου 214. Το αδιέξοδο ήταν αναπόφευκτο, με αποτέλεσμα την ομηρεία 5 ετοιμοπαράδοτων υποβρυχίων προηγμένης τεχνολογίας.

Ας προστεθεί τέλος πως η καταγγελία των συμβάσεων υποβρυχίων στις 21 Σεπτεμβρίου ισοδυναμεί με άσκηση πίεσης στην επόμενη ελληνική κυβέρνηση, για να αποτραπεί τυχόν παράταση των εκκρεμοτήτων στο διηνεκές. Φυσιολογικά, ούτε οι ανάδοχοι ούτε η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να επιθυμούν διεθνή διαιτησία. Με επιστολές της προς τους Κ. Καραμανλή και Γ. Παπανδρέου, η TKMS εξακολουθεί να εκφράζει την επιθυμία της για συμβιβασμό.    πηγή