Μία από τις κορυφαίες αντιστασιακές πράξεις κατά των Γερμανών κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους ήταν η πολύνεκρη ανατίναξη του κτιρίου της ναζιστικής «Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης» (ΕΣΠΟ) στη γωνία των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος. Το εγχείρημα έφερε σε πέρας στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 μια ομάδα αποφασισμένων ανδρών και γυναικών της αντιστασιακής οργάνωσης «Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων» (ΠΕΑΝ).

Την εποχή εκείνη η ΕΣΠΟ, με αρχηγό τον γιατρό Σπύρο Στεροδήμο, προκαλούσε τους υπόδουλους Έλληνες, επειδή προσπαθούσε να στρατολογήσει νέους για να συγκροτήσουν την «Ελληνική Λεγεώνα», που θα πολεμούσε στο πλευρό της Βέρμαχτ στο ανατολικό μέτωπο. Η ΠΕΑΝ ήταν μια μικρή αντιστασιακή οργάνωση με αρχηγό τον δημοκρατικό αξιωματικό της Αεροπορίας Κώστα Περρίκο, που είχε αποταχθεί από τη δικτατορία Μεταξά.

Πολλά από τα μέλη της οργάνωσης συμπαθούσαν πολιτικά τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και βρίσκονταν σε ανοιχτή γραμμή μαζί του. Ιδεολογικά κινούνταν μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Η ΠΕΑΝ προέτρεπε τους Έλληνες σε αντίσταση με κάθε μέσο, προκειμένου να ενισχυθεί η μεταπολεμική θέση της χώρας και οι εθνικές διεκδικήσεις και καλούσε σε ενότητα όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις. Ήταν δημοφιλής στη μορφωμένη νεολαία των αστικών κέντρων, αλλά οι σχέσεις της με το ΕΑΜ ήταν ψυχρές.

Το χτύπημα εναντίον της ΕΣΠΟ προετοιμάστηκε προσεκτικά και αποφασίστηκε να γίνει το πρωί της Κυριακής 20 Σεπτεμβρίου. Στην επιχείρηση πήραν μέρος τέσσερα άτομα: Ο Περρίκος, ο τεχνικός τηλεπικοινωνιών Αντώνης Μυτιληναίος, ο φοιτητής Νομικής Σπύρος Γαλάτης και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα. Η βόμβα συναρμολογήθηκε στο σπίτι της Μπίμπα και μεταφέρθηκε από την ίδια και τον Μυτιληναίο με μεγάλη προσοχή έξω από τα γραφεία της ΕΣΠΟ.

Ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης εισχώρησαν στο κτίριο από μια αφύλαχτη πόρτα της οδού Γλάδστωνος και τοποθέτησαν τη βόμβα σ’ ένα άδειο γραφείο στον ημιώροφο. Στον πρώτο όροφο στεγάζονταν τα γραφεία της ΕΣΠΟ και στους υπόλοιπους γερμανικές υπηρεσίες. Ο Γαλάτης άναψε το φιτίλι και αμέσως μαζί με τον Μυτιληναίο απομακρύνθηκαν. Ο Περρίκος και η Μπίμπα παρακολουθούσαν την επιχείρηση από κοντινό ζαχαροπλαστείο, έτοιμοι για κάθε βοήθεια.

Ήταν ακριβώς 12:03 το μεσημέρι, όταν ακούστηκε μια εκκωφαντική έκρηξη και πυκνός μαύρος καπνός σκέπασε την Πατησίων. Επικράτησε μεγάλη σύγχυση και πανικός, ώστε οι Γερμανοί σήμαναν συναγερμό, νομίζοντας ότι επρόκειτο για αεροπορική επιδρομή. Το εσωτερικό του κτιρίου κατέρρευσε και πήρε φωτιά. Η πυροσβεστική ξέθαβε νεκρούς από τα ερείπια: 29 μέλη της ΕΣΠΟ και 48 Γερμανοί αξιωματικοί έχασαν τη ζωή τους. Ο αρχηγός της ΕΣΠΟ Σπύρος Στεροδήμος ανασύρθηκε βαρύτατα τραυματισμένος και εξέπνευσε λίγες μέρες αργότερα. Η ναζιστική οργάνωση, μετά το πλήγμα, διαλύθηκε.

Σχεδόν αμέσως, η Γκεστάπο εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη των δραστών της βομβιστικής επίθεσης. Χρειάστηκαν τη συνδρομή ενός προδότη υπαξιωματικού της Χωροφυλακής, του Πολύκαρπου Νταλιάνη, για να εξαρθρώσουν στις 11 Νοεμβρίου 1942 τον επιχειρησιακό πυρήνα της ΠΕΑΝ. Περρίκος, Μπίμπα, Μυτιληναίος και Γαλάτης συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στα ανακριτικά γραφεία της Γκεστάπο στον Πειραιά. Παρότι υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, δεν λύγισαν και δεν μίλησαν. Μάλιστα, ο Αντώνης Μυτιληναίος κατόρθωσε να δραπετεύσει και να διαφύγει στη Μέση Ανατολή.

Τα υπόλοιπα τρία μέλη της οργάνωσης πέρασαν από γερμανικό στρατοδικείο και καταδικάσθηκαν στην εσχάτη των ποινών. Ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Κώστας Περρίκος τρις εις θάνατον και 15 χρόνια δεσμά και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα δις εις θάνατον και 15 χρόνια δεσμά. Ο Γαλάτης καταδικάσθηκε σε θάνατο και 5 χρόνια δεσμά, αλλά τελικά του δόθηκε χάρη, αφού η οικογένειά του πλήρωσε 1.000 λίρες και μεταφέρθηκε σε φυλακές στη Γερμανία. Στις 4 Φεβρουαρίου 1943, ο 37χρονος υποσμηναγός Κώστας Περρίκος εκτελέστηκε στην Καισαριανή, παρά τις μεγάλες προσπάθειες του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού. Η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία και καρατομήθηκε δια πελέκεως. Ο προδότης Νταλιάνης σκοτώθηκε αργότερα από αντιστασιακούς.

Η είδηση της ανατίναξης του κτιρίου της ΕΣΠΟ πέρασε γρήγορα τα σύνορα της Ελλάδας. Οι ραδιοφωνικοί σταθμοί Λονδίνου και Μόσχας μίλησαν με ενθουσιασμό για το εγχείρημα, χαρακτηρίζοντάς το ως το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην τότε κατεχόμενη Ευρώπη. Το ΕΑΜ, είτε από επίξειξη μικρότητας είτε από κακή εκτίμηση, καταδίκασε το εγχείρημα κάνοντας λόγο για «επικίνδυνη και πρόωρη ατομική τρομοκρατία» και το χαρακτήρισε «προβοκάτσια», ενώ εκτίμησε ότι ο Περρίκος ήταν άνθρωπος της Γκεστάπο και ότι σύντομα επρόκειτο να αφεθεί ελεύθερος.

sansimera.gr

Η ΠΕΑΝ δεν ήταν τυχαία οργάνωση. Την 25η Μαρτίου 1942 είχε διοργανώσει την μεγάλη πορεία προς το άγαλμα του Ξάνθου στην πλατεία Κολωνακίου, «με πολύ φόβο, αλλά με βαρειά την κληρονομιά της ιστορίας». Σημαιοφόρος και επικεφαλής της πορείας ήταν ο ΠΕΑΝίτης εθνικιστής φοιτητής Διονύσιος Παπαδόπουλος. Στις 11 Νοεμβρίου ο Περρίκος συλλαμβάνεται, όπως και τα περισσότερα στελέχη της. Η Ιωάννα Τσάτσου, αυτόπτης μάρτυς της δίκης του Περρίκου στο Γερμανικό στρατοδικείο, περιγράφει: «Ο Περρίκος ήταν υπεύθυνος και γενναίος. Έως το τέλος προσπάθησε να πείσει τους Γερμανούς πως μόνος του έκανε την ανατίναξη». Ο γενναίος αυτός Έλληνας εκτελέσθηκε στο σκοπευτήριο της Καισαριανής στις 4 Φεβρουαρίου 1943, αφήνοντας πίσω του 3 παιδιά.

metopo.gr

Εσείς συμμετείχατε σε όλες αυτές τις διαδηλώσεις που μας λέτε;

Εγώ προσωπικά δεν συμμετείχα πολύ. Σε ελάχιστες. Μια με δυο φορές πήγα. Διότι είχα μυηθεί στη ΠΕΑΝ από τον φίλο μου τον Μιχαηλίδη. Είχα γνωριστεί, με παρουσίασε δηλαδή, με γνώρισε στον ΠερΡίκο τον αρχηγό του στρατιωτικού σκέλους της ΠΕΑΝ ο οποίος Περρίκος έφτιαξε τον ουλαμό καταστροφών. Του οποίου η αποστολή ήτανε τα σαμποτάζ. Δεν είχαμε άλλη αποστολή εμείς. Και για αυτό δεν μας ξέρανε. Το πολιτικό σκέλος ήτανε ιδρυταί, τα ονόματα τα γνωστά και τα λοιπά. Ο Σκούρας και οι λοιποί. Στο στρατιωτικό σκέλος δεν μας επέτρεπε ο Περρίκος να εκδηλώσουμε αισθήματα υπέρ ή κατά των διαδηλώσεων, διανομή προκηρύξεων, να γράψουμε στους τοίχους. Είμαστε αμέτοχοι.

Γιατί είσαστε ο ουλαμός καταστροφών οπότε έπρεπε να είσαστε προστατευμένοι.
Είμαστε ουλαμός καταστροφών που δεν πρέπει να δώσουμε λαβή ούτε στους Ιταλούς ούτε στους Γερμανούς αλλά ούτε και στους Έλληνες ακόμα. Και οι Έλληνες αστυνομικοί καίτοι ήτανε φίλοι μας εμάς του 7ου που περιφρουρούσαμε στην περιοχή του 7ου ήτανε φίλοι μας, κάναμε παρέα, πηγαίναμε στην ταβέρνα μαζί με τους αστυνομικούς, δεν μας επέτρεπαν να πούμε, ξέρεις εγώ είμαι στην ΠΕΑΝ ή κάτι άλλο εσύ ή κάναμε αυτά… Και είμαστε αφανείς.

Ωραία. Επειδή έχουμε πηδήξει αρκετά να πάμε λίγο να μου πείτε πώς ενταχθήκατε στην ΠΕΑΝ και τι μάθατε τότε για την ΠΕΑΝ. Τι ήτανε, τι σας είπε ο φίλος σας ο Μιχαηλίδης ότι ήτανε αυτή η οργάνωση. Πώς ενταχθήκατε καταρχάς;

Εντάχθηκα στην ΠΕΑΝ από τον Τάκη Μιχαηλίδη, Παναγιώτης Μιχαηλίδης ελέγετο, ο οποίος ήταν παιδικός φίλος μας στο σχολείο μαζί και γείτονας και μου είπε ότι υπάρχει μια οργάνωση ΠΕΑΝ, στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί το ΕΑΜ, και είχε αποκαλυφθεί ότι το ΕΑΜ το είχε δημιουργήσει το κομμουνιστικό κόμμα. Είχε δηλαδή την αριστερή μορφή και υποστήριξη και λοιπά. Και μου είπε ότι είναι μια δημοκρατική οργάνωση άχρωμη που δεν έχει πολιτικό σκοπό. Ο Περρίκος, που μου συνέστησε, ήταν απότακτος του κινήματος του 1935 της αεροπορίας. Ποτέ δεν κουβεντιάσαμε πολιτικά και το πολιτικό σκέλος, όλοι οι άνθρωποι ήτανε ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων, δεν ξέραμε και τι πιστεύανε αυτοί οι άνθρωποι και δεν είχαμε, πώς να το πούμε, πολιτική χροιά.

Εσείς ήσασταν ενταγμένος σε κάποιο κόμμα μέχρι τότε; Ήσασταν δηλαδή πολιτικοποιημένος, ήσασταν προσανατολισμένος;

Εγώ δεν ήμουνα προσανατολισμένος καθόλου για το λόγο ότι ήμουνα στους προσκόπους. Ήμουνα αρχηγός της ομάδας των προσκόπων στην Αγία Ζώνη και είχα αυτή την ενασχόληση. Και πήγαινα προσκοπισμό. Δεν ασχολήθηκα ποτέ με την πολιτική. Δεν ασχολήθηκα κι εγώ με την πολιτική. Δεν μπορώ να πω ότι ήμουνα εντεταγμένος. Εκτός του ότι η οικογένειά μου ήτανε αστική και δεξιά, ας το πούμε έτσι όπως το λένε. Κατά τα άλλα τίποτε άλλο.

Μάλιστα. Σας λέει, λοιπόν, ο Μιχαηλίδης αυτό και αμέσως λέτε ναι; Τι γίνεται;
Όταν, λοιπόν, ο Μιχαηλίδης, ότι έτσι κι έτσι υπάρχει η οργάνωση αυτή και λοιπά και θα ερθεις μου λέει να γνωρίσεις τον αρχηγό. Ναι, είπα βέβαια, τι να πω. Αφού όλοι είμαστε εναντίον της κατοχής. Και δώσαμε ραντεβού στην Πλατεία Αμερικής οπότε εμφανίστηκε ο Περρίκος κάνοντας βόλτες για να μην δώσουμε υποψίες. Τα είπαμε, μου τα είπε ο Περρίκος και τα λοιπά όλα αυτά.

Τι σας είπε;

Το πώς θα ενεργήσουμε. Μου λέει ότι επειδή ξέρω, σε ξέρω, έχω μάθει τι άνθρωπος είσαι να σε βάλω στον ουλαμό καταστροφών μαζί μου. Βάλε με λέω, γιατί και μένα δεν με αρέσουνε τα πολλά πολλά να τρέχω και να κολλάω χαρτιά. Γιατί είμαι στους προσκόπους του λέω όπως το ξέρεις. Και πράγματι, λοιπόν, με έβαλε στον ουλαμό καταστροφής. Και είχα τον αριθμό εννέα στο δέκα. Δέκα ήτανε τα μέλη του καθα αυτού ουλαμού. Και άρχισε ο Περρίκος χωρίς να ενημερωνόμαστε εμείς με ένα δυο βοηθούς τους οποίους τότε δεν ξέραμε. Σημειωτέον ότι δεν ξέραμε και τους υπολοίπους φίλους ή και γνωστούς που ανήκαν στον ουλαμό. Τόσο πολύ το είχε κρατήσει καλά το θέμα. Και άρχισαν τα μικροσαμποτάζ.

Δηλαδή;

Το πρώτο σαμποτάζ έγινε, προσπάθεια μάλλον, υπήρχε μια οργάνωση στην οδό, στην πλατεία Κάνιγγος πώς λέγεται, σε ένα στενό το μυαλό δεν δουλεύει καλά, φιλογερμανική κι αυτή κι επήγαν δυο άτομα και από μια παλιά πόρτα η οποία είχε ένα τζαμάκι το σπάσανε και ρίξανε, ας πούμε, μια μολότοφ, ας την πούμε σήμερα, έτσι, μια αυτοσχέδια βόμβα.

Άλλα ουσιώδη δεν έγιναν. Έγιναν στο λιμάνι τα οποία κι εμείς δεν τα ξέραμε. Τα οποία κι εμείς δεν τα ξέραμε. Και δεν τα ξέραμε γιατί δεν γινόταν ευρεία διάδοση. Ξέρεις βουλιάξαμε ένα γερμανικό αυτά τα τσιμεντόπλοια. Δεν το μάθαινε κανένας. Αυτοί οι δυο με τρεις που συμμετείχαν αυτοί το ξέρανε. Όπου ήρθε η μέρα και η ώρα για να γίνει το εγχείρημα της ΕΣΠΟ. Συγκεντρώσεις τέτοια δεν συμμετείχαμε πουθενά εμείς.

Πείτε μου τι ήτανε η ΕΣΠΟ. Τι ήτανε η ΕΣΠΟ;

Η ΕΣΠΟ ήτανε τα αρχικά της Ελληνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση με σκοπό τη σύσταση στρατιωτικής μονάδος, εθελοντών εντός εισαγωγικών, να πάει στο ρωσικό μέτωπο. Διότι μέχρι τότε είχανε στείλει όλα τα κράτη τα κατεχόμενα εθελοντάς στο ρωσικό μέτωπο. Η Ελλάς δεν είχε στείλει ακόμα. Και οι Γερμανοί θέλανε να πάει και η ελληνική σημαία.

Ε, αυτό δεν άρεσε στον Μπερίκο που το σκέφτηκε και είχε άμεσο συνεργάτη τον Αντώνη Μυτιληναίο. Και άρχισαν την παρακολούθηση, την κατάστρωση του σχεδίου πώς θα το σταματήσει αυτή η οργάνωση που υπάρχει για να μην πάει και η ελληνική σημαία στο ρωσικό μέτωπο. Οπότε μέχρι την ώρα την παραμονή δεν ξέραμε τίποτα. Εγώ. Κι από ότι κατάλαβα δεν ξέρανε και οι υπόλοιποι. Και με ειδοποιεί ο Μιχαηλίδης και μου λέει αύριο δέκα και μισή θα είσαι στην πλατεία Κάνιγγος. Τι να κάνω λέω. Θα είσαι, μου λέει. Θα μάθειςΗ ΕΣΠΟ πού ήτανε τα γραφεία της;

Ήταν Γλάδστωνος και Πατησίων διαγωνίως απέναντι στο Μινιόν. Και πήγα. Βλέπω ένα πολύ φίλο μου που είμαστε μαζί στο καφενείο. Καλημέρα, καλημέρα. Τι θες εδώ, μου λέει αυτός. Του λέω κι εγώ εσύ τι θέλεις εδώ. Τόσο πολύ δηλαδή είμαστε κρυφά οργανωμένοι. Ε, αφού είπαμε ο ένας τι θέλεις εδώ τι θέλεις εκεί, καταλάβαμε. Και κατά τις έντεκα παρά δέκα καταφθάνει η Ιουλία η Μπίμπα με μια τσάντα πάνινη με το ντενεκέ το δυναμίτη σκεπασμένο με κάτι λαχανικά, σέλινο, ξέρω εγώ, διάφορα χορταρικά, ό,τι ήτανε από την αγορά, δεν θυμάμαι με ποιον ήρθε από την Καλλιθέα, δεν θυμάμαι τώρα.

Μετά έρχεται ο Αντώνης ο Μυτιληναίος. Τον Αντώνη τον ήξερα ότι είχαμε κάποια συνεργασία. Αυτός ήτανε τεχνικός στον ΟΤΕ τότε τηλεφωνική εταιρία και έντεκα η ώρα είμαστε παρόντες όλοι. Έξι ήτανε να ερθουνε. Περιμέναμε, κάναμε αναγνωρίσεις αλλά ήτανε ο παπάς, ο οδοντίατρος και κάποιος άλλος. Ο Περρίκος βέβαια γύριζε.

Σας είπε ποτέ τι θα κάνετε; Τι σας είπε; Κάποιες οδηγίες δεν σας έδωσε;

Όταν μαζευτήκαμε όλοι μας είπε ο Μυτιληναίος, ξέρετε θα πάμε να ανατινάξουμε την ΕΣΠΟ. Θα πάμε, γιατί να μην πάμε. Λοιπόν. Και καθορίσαμε, γιατί ο Αντώνης ήτανε ας το πούμε επικεφαλής του ουλαμού αυτή τη στιγμή. Τώρα αλλού τι έκανε δεν ξέρω. Και καθόρισε. Θα πήγαινε ο Μυτιληναίος με τον Λόη, νομίζω, το ντενεκέ με τα εκρηκτικά, οι άλλοι δυο δεν είχανε θέση και φύγανε κι εγώ με τον Μούρτο βρισκόμαστε στη, είχε μια είσοδο από την οδό Γλάδστωνος, μια μικρή είσοδος η οποία δεν εφυλάσσετο από τους Γερμανούς. Και εκεί εγώ κι ο Μούρτος, η αποστολή μας ήτανε είτε πάει να μπει Γερμανός, είτε πάει να μπει κάποιος, εν πάση περιπτώσει να εμποδίσουμε την είσοδο παντός που θα ήθελε να μπει μέσα.

Δεν συνέβη βέβαια τίποτα τέτοιο. Κάθε φορά που πηγαινοερχότανε ο Μυτιληναίος έβλεπε τους ανθρώπους αυτούς μέσα στο γραφείο να κουβεντιάζουνε, ειδοποιούσε τον Μπερίκο, τι να κάνουμε, τι να κάνουμε, τι να κάνουμε, περνούσε η ώρα.Πέρασε η ώρα έφτασε δώδεκα παρά πέντε πάει βρίσκει τον Μπερίκο και του λέει δεν έχουνε φύγει. Δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο. Γιατί εν τω μεταξύ άρχισε να διαλύεται η συγκέντρωση των Ελλήνων σοσιαλιστών, ας το πούμε, χιτλερικών, και οι στρατιώτες είχανε μέσα οι Γερμανοί ήτανε τριώροφο το κτίριο, το ισόγειο ήτανε μαγαζιά, τον μεσαίο όροφο τον είχανε οι Γερμανοί κι είχανε πολλά πυρομαχικά, κάποιοι φρουράρχοι ήτανε εκεί δεν ξέρω ακριβώς και τον τρίτο ήτανε η ΕΣΠΟ.

Έδωσε λοιπόν την εντολή ο Ερρίκος, έρχεται και ο Αντώνης με το ντενεκέ και με το βοηθό εκεί, ο κάδος δεν ήταν κι εύκολο να πάει αγκαλιά, και πώς θα ανάψει το φυτίλι. Δεν κάπνιζε ο Μυτιληναίος και δεν ήξερε και να καπνίσει. Του ανάψαμε το τσιγάρο και λέει, άντε να δούμε θα τα καταφέρω τώρα; Τέλος πάντων πήγε και για καλή μας τύχη υπήρχε ένα κοίλωμα στον τοίχο που προϋπήρχε ο μετρητής του φωταερίου.Τον βάλανε εκεί το ντενεκέ. Φου, φου, φου, άναψε το φυτίλι ο Αντώνης και κατεβήκανε, εντάξει, τελειώσαμε, σκορπίσαμε.Είχαμε ραντεβού όμως με τον Μπερίκο στην Αστόρια, η οποία τότε ήτανε Πανεπιστημίου στα Χαυτεία ακριβώς. Και πήγαμε και περιμέναμε να περάσει αυτή η ώρα να γίνει η έκρηξη.

Σε μια στιγμή, μπαμ, έγινε το μεγάλο κακό. Επέτυχε απόλυτα η έκρηξη και επειδή το κτίριο είχε πατώματα μέσα δεν ήτανε μπετό κατέρρευσε εσωτερικώς.Οι εξωτερικοί τοίχοι κράτησαν. Αλλά εκείνο που θέλαμε εμείς ήτανε να καταρρεύσουν οι άνθρωποι και το κακό που έγινε επειδή υπήρχαν και πυρομαχικά μέσα ακουγόντουσαν εκρήξεις συνεχώς και μάλιστα η Ιουλία η Μπίμπα σηκώθηκε και φίλησε τον Μπερίκο την ώρα που έγινε το μπαμ.Εκ των υστέρων βέβαια ήτανε σφάλμα. Γιατί δείξαμε με τη χαρά μας ότι με αυτό το πράγμα φχαριστηθήκαμε πολύ.Ε, τελείωσε η χαρά μας, σε δυο τρία λεπτά, τέσσερα πέρασαν, λέει ο Περρίκος διαλυθείτε.

Διαλυθήκαμε. Εγώ τότε ήμουνα όπως σας είπα υπάλληλος του Υπουργείου.Πήγα στο Υπουργείο Εμπορίου, ήτανε στη Στοά Νικολούδη, την ξέρετε. Ε, κανένας δεν με πήρε είδηση ότι έλειπα εγώ. Τότε ήτανε η κατοχή, όποτε θέλαμε πηγαίναμε όποτε θέλαμε δεν πηγαίναμε.Φεύγοντας με τα πόδια αυτοί οι συνάδελφοι οι υπάλληλοι, όλοι και κορίτσια που είμαστε προς την Κυψέλη πηγαίναμε μέσω του πάρκου, από τα Εξάρχεια μέσω του πάρκου ίσια στα σπίτια μας. Πριν φτάσουμε στα Εξάρχεια φαινότανε ο μεγάλος μαύρος καπνός. Και όλοι λέγανε τι έγινε ρε παιδιά, τι έγινε, τι έγινε, τι έγινε. Ρώταγα κι εγώ. Τι έγινε, τι έγινε; Έπρεπε να ρωτάω κι εγώ.

Τέλος πάντων άρχισε και διαδόθηκε κάτι έγινε, λέει. Κάποιο κτίριο τινάχτηκε, δεν ξέρανε πως και τα λοιπά. Πήγαμε σπίτια μας.Την επομένη διαδόθηκε ότι το έκανε το ΕΑΜ. Οπότε εμείς βγάζαμε την εφημερίδα τη ΔΟΞΑ τότε.Μετά από μερικές μέρες έγραψε η ΔΟΞΑ ότι Έλληνες πατριώτες ανατίξαναν την ΕΣΠΟ και λοιπά, και λοιπά, και λοιπά. Χωρίς να πει. Τελείωσε εκεί η ιστορία. Βέβαια οι Γερμανοί άρχισαν συλλήψεις. Ο Μπιένους, όχι πραγματικούς υπεύθυνους, αλλά όπως πάντα ο καλός ο άνθρωπος ο οποίος επρόδωσε το κρυσφήγετο κι αυτό ήτανε λάθος του κι αυτό εσήμαινε ότι ο Περρίκος δεν είχε πείρα. Δεν ήτανε. Αν ήτανε ένας άνθρωπος μιας οργανώσεως παράνομης η οποία είχε λειτουργήσει κάμποσα χρόνια πριν δεν θα το εκανε αυτό. Και οι άστεγοι, ας το πούμε, μαζευόντουσαν και κοιμόντουσαν σε αυτό το κτίριο. Το ήξερε, λοιπόν, ο ρουφιάνος αυτός. Και ήξερε και το ποια είναι τα μέλη. Ο Σκούρας, κάτι άλλοι, δεν τους θυμάμαι τώρα, τέλος πάντων. Και μετά μια βδομάδα περίπου τους μπλοκάρει και τους πιάσανε.

Εσείς ξέρατε ποιος είναι ο ρουφιάνος;

Νομίζω ότι ο ρουφιάνος λέγεται Ησκιλοδήμων, λεγότανε, νομίζω, δεν είμαι σίγουρος. Πάντως είναι γνωστό το όνομά του. Ο οποίος και εξετελέσθη από μέλη της, ας το πούμε ένα στρατοδικείο όπου έγινε με την ΠΕΑΝ και εξετελέσθη. Εγώ ειδοποιήθηκα πάλι από τον Μιχαηλίδη κι από το Νίκο αυτόνε, που σας λέω πήγα στο καφενείο, ότι τους πιάσανε. Κι αρχίσαμε και σκορπίσαμε.

Κρυβόμαστε. Το ευτύχημα είναι και Θεός σχωρέστους όλους βέβαια, που δεν μαρτύρησαν. Ο μεν Περρίκος από ότι μάθαμε είπε στο στρατοδικείο και στην ανάκριση εγώ είμαι Έλληνας αξιωματικός και πολεμάω για την πατρίδα μου. Ο Αντώνης άντεξε τα βάσανα, ο Μυτιληναίος, τον πήγανε στην γκεστάπο στον Πειραιά, με κάποιο τρόπο είχε κάτι κάγκελα σαθρά, τα εκοψε, δεν ξέρω ακριβώς τι τα έκανε, δραπετεύει από εκεί. Με τις χειροπέδες. Τον είχανε μες στο κελί με τις χειροπέδες. Και φεύγει από τον Πειραιά και πάει στην Καλλιθέα σε ένα γνωστό του να του κόψει τις χειροπέδες. Πράγμα που έγινε. Ε, μετά κρυβότανε κι αυτός.

Εμείς οι άλλοι κρυβόμαστε. Ξεκινάει να φύγει ο Μυτιληναίος και πάει στην Εύβοια που φεύγανε τότε τα καικια για τη Μέση Ανατολή. Τον πιάνουνε οι Ιταλοί. Λέω την ιστορία του Αντώνη του Μυτιληναίου διότι ήτανε και παλικάρι και τυχερός. Τον πιάνουνε οι Ιταλοί τον βάζουνε στο καμιόνι. Χωρίς να ξέρουνε ότι είναι αυτός ο καταζητούμενος από τους Γερμανούς. Στη στροφή που φτάνανε στις φυλακές του Αβέρωφ πηδάει ο Αντώνης και φεύγει. Δεν πήραν χαμπάρι αυτοί. Οι Ιταλοί ήτανε μπροστά. Και άλλη φορά έφυγε και πήγε στη Μέση Ανατολή. Πήγε στην Τρίτη Ορεινή Ταξιαρχία και λοιπά. Είναι γνωστά αυτά.

Δηλαδή, θέλω να μου πείτε, φτάνοντας έντεκα η ώρα στην ΕΣΠΟ τι διαπιστώσατε; Τι ήτανε αυτό που σας καθυστέρησε δηλαδή, ακριβώς;

Το ραντεβού μας ήταν στις έντεκα η ώρα στην πλατεία Κάνιγγος. Φτάνοντας ένας ένας από μας από διαφορετικές κατευθύνσεις, ένας καθότανε στην Κυψέλη, άλλος καθότανε στην Καλλιθέα, φτάνοντας εκεί και συναντηθήκαμε σας είπα, συνήντησα κι έναν άλλο φίλο που ήτανε στο καφενείο μαζί, κάθε μέρα μαζί είμαστε όλοι. Το Νίκο το Μούρτο. Τι θες εδώ; Εσύ τι θες εδώ. Από ότι καταλάβαμε ότι ήμαστε για τον ίδιο λόγο.

Η ανατίναξη έπρεπε να γίνει στις έντεκα η ώρα. Διότι υπήρχαν όλα τα μέλη της ΕΣΠΟ που ήταν να πάνε, υπήρχαν οι Γερμανοί οι οποίοι δεν ξέρω γιατί μαζευόντουσαν τις Κυριακές κι έπρεπε να έχουμε περισσότερα θύματα δηλαδή, να δημιουργήσουμε. Αλλά στο μεσοπάτωμα υπήρχε ένα οδοντιατρείο, που ήτανε ο οδοντογιατρός, ένας παπάς και ένας άλλος πολίτης. Και δεν θέλαμε να τους σκοτώσουμε κι αυτούς γιατί κι αυτοί θα γινόντουσαν λιώμα.

Και τηράει ο Αντώνης και βρίσκει τον Μπερίκο εκεί κάπου όπου βρισκόταν και του λέει έτσι κι έτσι. Του λέει άστο, καθυστέρησέ το να μην τους σκοτώσουμε τους ανθρώπους. Περνούσε η ώρα μας, περνούσε η ώρα, περνούσε η ώρα ώσπου έφτασε δώδεκα παρά δέκα, παρά πέντε, κάτι τέτοιο, και πάει και του λέει δεν φεύγουνε αυτοί. Τι να κάνουμε; Και λέει, βάλτε φωτιά και τι να κάνουμε. Θα πάνε κι αυτοί μαζί. Γύρισε ο Αντώνης, λοιπόν, παίρνει το ντενεκέ, κάποιον που δεν θυμάμαι, τον Λόη νομίζω ήτανε, να πάνε να τον τοποθετήσουνε να ανάψουνε το φυτίλι. Εκείνη την ώρα που ανεβαίνανε τα σκαλιά βγαίνανε αυτοί οι άνθρωποι. Ήτανε το τυχερό τους να γλιτώσουνε. Ε, το φυτίλι, βέβαια, άναψε δύσκολα γιατί ο Μυτιληναίος δεν κάπνιζε. Το ανάψαμε εμείς με το τσιγάρο μας, γιατί εμείς είμαστε παλικαράκια και καπνίζαμε και το πήγε φυσώντας για να κρατήσει το φυτίλι.

Το τοποθέτησαν, βρήκανε μια θέση που ήτανε πρώτα το ρολόι, ο μετρητής, του φωταερίου, ήτανε έτσι σαν εκκλησάκι. Ακριβώς εκεί πήγε ο ντενεκές. Πήγε κι η φωτιά στο φυτίλι και φύγαμε.Κατεβαίνει ο Αντώνης, τελείωσε η αποστολή μας. Και είχαμε δώσει ραντεβού, μας είχε πει ο Περρίκος, στην Αστόρια για να δούμε την επιτυχία μας ή την αποτυχία μας.

Οπότε είδαμε την επιτυχία μας. Κοντά στη μία γίνεται το μπαμ, καπνός, μαύρος, κακό, έτρεχε ο κόσμος αλλόφρων να γυρίσει. Να οι Γερμανοί αμέσως τρέξανε, οι Ιταλοί, άδειασε η περιοχή από Έλληνες βέβαια. Και στην Αστόρια με το μπαμ η κοπέλα μας, η Ιουλία η Μπίμπα, σηκώθηκε και φίλησε τον Μπερίκο. Καλά, σηκωθήκαμε όλοι όρθιοι, κι όπως ήτανε δίπλα που καθότανε τον φίλησε. Τον αγκάλιασε και τον φίλησε από τη χαρά της. Από τη χαρά μας όλοι σηκωθήκαμε όρθιοι.Προδοθήκαμε μόνοι μας δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο. Ε, αφού έγινε αυτό λέει ο Περρίκος σκορπίστε.

Εγώ πήγα στο Υπουργείο, στη θέση μου, πήγα στο γραφείο μου και όταν τελείωσε η δουλειά μας φεύγουμε. Η παρέα που κατοικούσε προς την Κυψέλη φύγαμε όλοι προς τα Εξάρχεια μέσω του πάρκου, διότι με τα πόδια βέβαια κινούμεθα, και φτάνουμε σε κάποιο σημείο στα Εξάρχεια όπου είδαμε τον μεγάλο καπνό ο οποίος είχε φτάσει πολύ ψηλά. Και ρωτούσε ο ένας τον άλλον, αναρωτιόμαστε όλοι, τι συνέβη. Πήρε φωτιά, και αυτό. Ρώταγα κι εγώ. Έκανα τον ανήξερο.

Ωραία. Θέλω να σας ρωτήσω. Οι Έλληνες, ειδικά στην Αθήνα, οι Έλληνες που συνεργαζόντουσαν με τους Γερμανούς τι αντιμετώπιση είχαν από την υπόλοιπη κοινωνία. Δηλαδή ποια ήταν η σχέση τους με τους Έλληνες;

Όσοι Έλληνες συνεργάζονταν με τους Γερμανούς ήταν δυο κατηγορίες. Οι διερμηνείς και οι εκμεταλλευόμενοι την κατάσταση για να κερδίσουν χρήματα. Οι μεν διερμηνείς ήτανε δυο κατηγορίες. Καλοί άνθρωποι, δηλαδή καλοί σαν πατριώτες Έλληνες και κακοί. Η χαρά τους ήταν να καταδίδουνε και να προδίδουνε και να προσθέτουνε αντί να αφαιρούνε.

Υπήρχανε όμως και καλοί άνθρωποι οι οποίοι ήτανε οι διερμηνείς αλλά κάπως κουκούλωναν τα πράγματα, βοηθούσαν κατά κάποιο τρόπο τους Έλληνες. Οι άλλοι λίγους ξέραμε ποιοι δουλεύουνε. Σημειωτέον όμως ότι οι Γερμανοί παίρνανε εργάτες Έλληνες και στο λιμάνι του Πειραιά και στους σιδηροδρόμους και σε διάφορες δουλειές σε εργοστάσια. Οι οποίοι Έλληνες πηγαίνανε.

Ο Τάκης ο Μιχαηλίδης δούλευε στο λιμάνι. Και είχανε ταυτότητα ελευθέρας κυκλοφορίας και μάλιστα μέσω της ταυτότητος αυτής μπαίνανε και στα τραμ τα οποία ήτανε μόνο για Γερμανούς. Και πότε πότε έμπαινε και κανένας Ιταλός. Αλλά κυρίως ήτανε για τους Γερμανούς. Οι άνθρωποι λοιπόν, που εργάζονταν στα έργα των Γερμανών είχανε ταυτότητα. Και μπαίνανε. Εργάζονταν μεν, έπαιρναν το ψωμί, έπαιρναν την κουραμάνα, έπαιρναν ό,τι τους δίνανε αλλά παράλληλα και κρυφά ήτανε και κατάσκοποι. Πώς το λένε, ήτανε οργανωμένοι σε διάφορες οργανώσεις.

Αυτό έσωσε πάρα πολύ κόσμο. Δηλαδή αυτές οι ταυτότητες και η σχέση των Ελλήνων η εργασιακή με τους Γερμανούς, έσωσε πολλούς.

Η σχέση αυτή των Ελλήνων, οι εμπορικές σχέσεις των Ελλήνων, με τους Γερμανούς ωφέλησε και τους ίδιους τους εργαζόμενους διότι βοήθησε να ζήσουνε και αυτοί και οι οικογένειές τους αλλά βοήθησε και στις πληροφορίες. Όταν το Κάιρο ζητούσε διάφορες πληροφορίες η Αθήνα τις μάζευε από οποιαδήποτε πηγή και κυρίως από ανθρώπους που ήτανε κοντά στους Γερμανούς.

Και οι διερμηνείς μπορεί να είναι αυτοί και οι άνθρωποι που δουλεύουν στις;

Ναι, ναι, βεβαίως, δεν ήξερε κανένας.

Να σας ρωτήσω κάτι. Να συνεχίσουμε κατά κάποιο τρόπο. Η ανατίναξη της ΕΣΠΟ πότε έγινε ακριβώς;

Η ανατίναξη της ΕΣΠΟ έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου του 1942. Εγώ τότε ήμουνα 21 έτους. Είμαι της κλάσεως 42. Εμείς παλιά μετράγαμε τα χρόνια μας με ποιας κλάσεως στο στρατό είμαστε. Έχω γεννηθεί το 1921. Λοιπόν, θέλω τώρα να μου πείτε μετά την ανατίναξη της ΕΣΠΟ έγιναν άλλα σαμποτάζ;

Είχατε άλλη δράση; Και πώς πήγε η ζωή;

Μετά την ανατίναξη της ΕΣΠΟ και μετά τη σύλληψη δυο τριών μελών και μάλιστα του Μπερίκου του αρχηγού, ο ουλαμός ενέκοψε. Δεν έκανε αυτούς που. Πιθανόν υπήρχε και κάποια ομάδα στην Καλλιθέα, μάθαμε εκ των υστέρων, ή στον Πειραιά αλλά δεν ήτανε, δεν είχε αρχηγό και χωρίς αρχηγό δεν γίνεται τίποτα. Για αυτό και παρασημοφορείται ή τιμωρείται ο εκάστοτε διοικητής ενός τμήματος στρατιωτικού, αστυνομίας, οτιδήποτε.

Δεν είχανε δηλαδή ιεραρχία. Πειθαρχία, ας το πούμε. Ε, οπότε δεν είχαμε πια. Εν τω μεταξύ ήρθε το 1942 προς 1943, είχανε ομαλοποιηθεί τα πράγματα. Δεν υπήρχε αυτή η πείνα η μεγάλη και τα λοιπά. Είχαν δημιουργηθεί οι δυο μεγάλες οργανώσεις το ΕΑΜ ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ και τα λοιπά και το ΕΔΕΣ. Ε, άλλοι φύγανε προς το ΕΔΕΣ, άλλοι φύγανε προς το ΕΑΜ από τον κόσμο, άλλοι φύγανε στη Μέση Ανατολή.

rwf.gr / πηγη