Όχι στα λάθη του παρελθόντος. Κανείς δεν περισσεύει Έλληνες …ειδικά σήμερα.

Πριν από περίπου 60 χρόνια η Ελλάδα υπέστη μία αδελφοκτόνα σύρραξη, τη σημαντικότερη διένεξη των Ελλήνων στον εικοστό αιώνα, τον Εμφύλιο πόλεμο. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στο στρατό, τα σώματα ασφαλείας, τις συντηρητικές δυνάμεις και τους αντάρτες, επαναστάτες και κομμουνιστές οδήγησαν τη χώρα σε κατάρρευση. Η φτώχεια και η πείνα μάστιζε το λαό, ενώ άλλαξε και η γεωγραφία της χώρας, καθώς ερήμωσε η ορεινή επαρχία. Παράλληλα, το κενό της ελληνικής κυβέρνησης έδωσε περιθώρια ενίσχυσης στην ξένη κατοχή.

Το καλοκαίρι του 1949 σήμανε τη στρατιωτική εκμηδένιση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, όχι όμως και την πλήρη επικράτηση των αντιπάλων του στο κοινωνικό, πολιτικό και, ιδίως, στο ιδεολογικό πεδίο. Αντίθετα με ό,τι συνέβη στην περίπτωση του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, στην Ελλάδα συνέχισε να λειτουργεί το αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα και διατηρήθηκαν τυπικά σε ισχύ οι συνταγματικές ελευθερίες, ακόμα και στη διάρκεια των συγκρούσεων. Η εξέλιξη αυτή δεν οφειλόταν, ασφαλώς, στη γενναιοψυχία των νικητών του Eμφυλίου. Η ανάγκη διαρκούς εσωτερικής πολιτικής νομιμοποίησης απέναντι σε ένα ένοπλο επαναστατικό κίνημα, αλλά και οι επιταγές του λεγόμενου ξένου παράγοντα, από τη βοήθεια του οποίου αισθάνονταν εξαρτημένες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις, ερμηνεύουν σε μεγάλο βαθμό την επιβίωση μιας, «καχεκτικής» έστω, δημοκρατίας.

Το σημείο όπου οι απώλειες του ελληνικού Εμφυλίου διαφέρουν ποιοτικά από τις αντίστοιχες άλλων εμφυλίων και το σημείο όπου μάλλον καταρρίπτεται ο μύθος περί τυφλού αλληλοσκοτωμού αδελφού με αδελφό, βρίσκεται στις απώλειες των αμάχων, των μη ενταγμένων σε μάχιμους σχηματισμούς δηλαδή. Οι κυβερνητικές πηγές αποδίδουν τον θάνατο 3.500 πολιτών σε ενέργειες του Δημοκρατικού Στρατού χωρίς να διευκρινίζεται πόσοι από αυτούς ήσαν μέλη ενόπλων «συμμοριών» ή άλλων παραστρατιωτικών σχηματισμών ή πόσοι εκτελέστηκαν με βάση αποφάσεις στρατοδικείων του ΔΣΕ. Από την άλλη πλευρά οι εκτελέσεις με βάση δικαστική απόφαση των κυβερνητικών δικαστηρίων και στρατοδικείων ή χωρίς αυτή, ή οι απλές δολοφονίες αριστερών ή υπόπτων από παρακρατικούς στη διάρκεια του «διωγμού» υπολογίζονται σε 7.000 ως 8.000 περίπου στη διάρκεια του Εμφυλίου.

60 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου.

Αποστασιοποιημένοι εμφανίζονται οι Ελληνες σε έρευνα της Public Issue και αποδίδουν ευθύνες εξίσου σε Αριστερά και Δεξιά.

Του Τακη Καμπυλη.

Τα 60 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου (συμπληρώνονται το ερχόμενο καλοκαίρι) αποδεικνύονται ικανός χρόνος για την αποφόρτιση από τα διλήμματα του 1946 – τουλάχιστον σύμφωνα με την έρευνα της Public Issue που διεξήχθη για λογαριασμό της «Καθημερινής». Είναι χαρακτηριστική η αποστασιοποίηση των ερωτηθέντων από την εποχή (η πλειονότητα δηλώνει ότι δεν θα έπαιρνε μέρος) αλλά και η απόδοση ευθυνών: Το 50% των ερωτηθέντων εκτιμά πως η ευθύνη βαραίνει εξίσου και την Αριστερά και τη Δεξιά. Αν και το ενδιαφέρον για τα χρόνια εκείνα είναι και σήμερα, σύμφωνα με τις απαντήσεις, ιδιαίτερα υψηλό, ωστόσο οι πηγές ενημέρωσης παραμένουν εκτός της δημόσιας παιδείας, δείγμα της διαχείρισης της συγκεκριμένης μνήμης όλα αυτά τα χρόνια.

Αλλωστε, με την ανάγνωση της έρευνας, προκύπτουν ήδη και δύο διαφορετικές ερμηνείες. Η υψηλή αναγνωρισιμότητα του Αρη Βελουχιώτη και του Ναπολέοντα Ζέρβα ερμηνεύεται είτε ως ισχυρή ένδειξη της αντίληψης πως οι ρίζες του Εμφυλίου βρίσκονται πριν από το ’45 – ’46 (Γιάννης Μαυρής) είτε ως ένδειξη της άγνοιας (Γιάννης Στεφανίδης) αφού ως γνωστόν ο Αρης σκοτώθηκε πριν από την έναρξη του Εμφυλίου.

Στο αφιέρωμα της «Κ» (σήμερα και τις ερχόμενες Κυριακές) για τα 60 χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου περιλαμβάνονται και σημαντικά ιστορικά ντοκουμέντα, όπως αδημοσίευτες φωτογραφίες και επιστολές από το προσωπικό αρχείο του στρατάρχη Τίτο που ετέθησαν στη διάθεση της «Κ» χάρη στην κ. Νάντα Πάντελιτς, υπεύθυνη του αρχείου Τίτο, και στον επίκουρο καθηγητή Νεότερης Ιστορίας στο ΑΠΘ κ. Ιάκωβο Μιχαηλίδη. Επίσης θα φιλοξενηθούν άρθρα από τους Γιώργο Μαργαρίτη, Στάθη Καλύβα, Σπυρίδωνα Σφέτα, Νίκο Μαραντζίδη, Ιωάννα Παπαθανασίου, Τασούλα Βερβενιώτη και Στράτο Δορδανά.

Κλικάρετε την εικόνα για μεγένθυση

Η περίοδος 1946 – 1949 με τα μάτια του σήμερα.

Του Γιαννη Μαυρη / www.mavris.gr/www.publicissue.gr

Στη διεθνή πρακτική η ιστορία έχει αποτελέσει συχνά αντικείμενο ερευνών κοινής γνώμης. Αντίστοιχες έρευνες είναι δημοφιλείς και εμφανίζονται τακτικά στα Μέσα Ενημέρωσης. Παράλληλα, η αξιολόγηση από το κοινό των ιστορικών γεγονότων και του ρόλου των προσώπων στη συγκρότηση του «εθνικού παρελθόντος» συνιστούν μια ευρύτατα διαδεδομένη επιστημονική και δημοσιογραφική πρακτική. Στην Ελλάδα, αντιθέτως, αν και το ειδικό βάρος της δημόσιας συζήτησης για την Ιστορία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, οι συλλογικές στάσεις και αντιλήψεις έναντι της εγχώριας ιστορίας δεν έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα συστηματικά αντικείμενο εμπειρικής ποσοτικής διερεύνησης. Αυτή η παρατήρηση ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, 1946-1949. Ιστορική περίοδο, για την οποία αφενός η επιστημονική βιβλιογραφία έχει πολλαπλασιασθεί, αφετέρου το ενδιαφέρον τη κοινής γνώμης (η «ζήτηση» για Ιστορία), που καταγράφεται στην παρούσα έρευνα, είναι ιδιαιτέρως υψηλό (7 στους 10 ερωτηθέντες δηλώνουν ότι η ιστορία του εμφυλίου τους ενδιαφέρει «πολύ» ή «αρκετά»). Βεβαίως, δεν είναι άσχετο με αυτό το γεγονός ότι για ένα σημαντικό τμήμα των σημερινών Ελλήνων πολιτών (29%, σχεδόν 1 στους 3), θύματα της βίας και των συνεπειών του Εμφυλίου έχουν υπάρξει στο στενό ή στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον. Επομένως, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι τρεις γενιές μετά το ιστορικό γεγονός η διατήρηση άμεσης ή έμμεσης βιωματικής σχέσης με το ίδιο το γεγονός αφορά ακόμη έναν αρκετά διευρυμένο κοινωνικό περίγυρο.

Υπό αυτά τα δεδομένα, η έρευνα της Public Issue για την «Καθημερινή», συνεχίζοντας την προσπάθεια που ξεκίνησε με τις έρευνες για την Επανάσταση του 1821 (http://www. mavris.gr/138/1821-2/) και τη Μεταπολίτευση (http://www.mavris.gr/ 172/metapoliteysi/), μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη. Παρέχει μια αναλυτική ιδεολογική «απογραφή» της συλλογικής κοινωνικής μνήμης, για τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, 1946-1949, και των συλλογικών στερεοτύπων που έχουν κατασκευασθεί διαχρονικά, στην ανάγνωση της σημαντικότερης διαιρετικής τομής της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Ταυτοχρόνως, αποπειράται να μετρήσει εμπειρικά τον απόηχο και τη σημερινή επίδρασή της στη συγκρότηση των σύγχρονων κομματικών και παραταξιακών ταυτοτήτων.

Η έρευνα οργανώνεται σε τρεις άξονες: ο πρώτος αφορά την αναγνωρισιμότητα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, τον βαθμό της υφιστάμενης ενημέρωσης των πολιτών και τις πηγές πληροφόρησης σχετικά με αυτό. Ο δεύτερος, τις καθαυτό στάσεις απέναντι στα γεγονότα, τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, τις παρατάξεις και τον διεθνή παράγοντα. Ο τρίτος και σημαντικότερος διερευνά τις (υποκειμενικές) κοινωνικές παραστάσεις, για τις συνέπειες του Εμφυλίου και τις επιπτώσεις του στη σύγχρονη ελληνική πολιτική πραγματικότητα, καθώς και τη σημασία του για τη συγκρότηση του σημερινού κομματικού συστήματος.

Βαθμός ενημέρωσης και πηγές πληροφόρησης.

Η αποτύπωση του πλέγματος των ιδεολογικών μηχανισμών διαμόρφωσης της κοινής γνώμης για τον Εμφύλιο αναδεικνύει ενδιαφέροντα ευρήματα: α) Σε αντίθεση με την περίπτωση της Επανάστασης του 1821, ο ρόλος του σχολικού μηχανισμού είναι εντυπωσιακά υποβαθμισμένος. Η συγκρότηση των συλλογικών απόψεων για τον Εμφύλιο παράγεται, κατά βάσιν, «έξω από το σχολείο» και λιγότερο «μέσα» σε αυτό. β) Ο ιδεολογικός ρόλος των Μέσων Ενημέρωσης είναι επίσης περιορισμένος. γ) Αντιθέτως, η οικογένεια, η «αυτομόρφωση» και τα κοινωνικά δίκτυα αναδεικνύονται στον σημαντικότερο κοινωνικό μηχανισμό συγκρότησης των ιδεολογικών αντιλήψεων, ιδίως για τα κοινωνικά στρώματα που είναι μορφωτικά αποκλεισμένα.

Στάσεις απέναντι στον Εμφύλιο Πόλεμο.

Κατά παράδοξο, αλλά όχι ανερμήνευτο τρόπο, στη συνείδηση της σημερινής ελληνικής κοινής γνώμης, τα πρόσωπα που συνδέονται περισσότερο με τον Εμφύλιο και τον συμβολοποιούν είναι ο Αρης Βελουχιώτης και ο Ναπολέων Ζέρβας, όχι ο Ν. Ζαχαριάδης, ο Μ. Βαφειάδης και ο Α. Παπάγος. Επομένως, αποδεικνύεται ότι η κοινωνικά επικρατούσα άποψη, συμπίπτει με εκείνη που θεωρεί ότι η απαρχή του Εμφυλίου τοποθετείται μέσα στην περίοδο της Κατοχής και της ΕΑΜικής κυριαρχίας. Στην προσωποποίηση του Εμφυλίου, και όχι μόνο, ο ιδεολογικός άξονας Αριστερά/Δεξιά παραμένει εναργής. Οι αυτοτοποθετούμενοι στην Αριστερά εκφέρουν θετικές κρίσεις για τον Μ. Βαφειάδη (48%) και τον Ν. Ζαχαριάδη (40%), ενώ οι αυτοτοποθετούμενοι στη Δεξιά, για τον Α. Παπάγο (66%) και τους βασιλείς (Παύλο 48%, Φρειδερίκη 47%). Η διαίρεση Αριστερά/Δεξιά αποδεικνύεται εντονότατη και ως προς το ζήτημα του «παιδομαζώματος», ενώ οι συνέπειες στη δόμηση των κομματικών ταυτοτήτων είναι οφθαλμοφανείς. Επιπλέον, ως προς αυτό το σημείο, η μεγάλη ηλικιακή διαφοροποίηση που παρατηρείται συνιστά απόδειξη και της εντελώς διαφορετικής πρόσληψης του γεγονότος που υφίσταται.

Από τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαιώνονται ακόμη οι γνωστές συντεταγμένες της νεότερης «λαϊκο-δημοκρατικής» ιδεολογίας (Laclau), ο «αντιμοναρχισμός» και ο «αντι-ιμπεριαλισμός», που υποδηλώνονται από τα υψηλά ποσοστά αρνητικών κρίσεων για τα πρόσωπα των βασιλέων (Παύλος, Φρειδερίκη) και τα ακόμη υψηλότερα ποσοστά απόδοσης ευθυνών για τον εμφύλιο στη Μ. Βρετανία (76%) και τις ΗΠΑ (66%). Ως προς τη δεύτερη ιδεολογική διάσταση, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή είναι γενικευμένη και διάχυτη μεταξύ των κομμάτων.

Επιπτώσεις στη σύγχρονη πραγματικότητα.

Εξήντα χρόνια μετά το τέλος του, η ιδεολογική και πολιτική διαίρεση που παρήγαγε παραμένει ώς έναν βαθμό ενεργή, όχι προφανώς με την ένταση της μετεμφυλιακής ή της μεταδικτακτορικής περιόδου. Η κοινωνική πεποίθηση για διατήρηση της ιδεολογικής επίδρασης του Εμφυλίου, σήμερα, γίνεται αποδεκτή από το 55% του εκλογικού σώματος ενώ, ταυτόχρονα, το 49% των πολιτών αποδέχεται τη σχέση των σημερινών πολιτικών κομμάτων με την εμφύλια σύγκρουση. Η ίδια η κοινωνική τοποθέτηση πάνω σε αυτό το ζήτημα παραμένει παραταξιακά και κομματικά πολωμένη, ενώ, στο πλαίσιο του υφιστάμενου κομματικού συστήματος, το ΚΚΕ αποτελεί εκείνον τον κομματικό σχηματισμό, που συγκροτεί κατεξοχήν την ταυτότητά του στην υπεράσπιση αυτής της θέσης. Από την άλλη πλευρά, η ηττοπαθής κουλτούρα της Αριστεράς, που εγγράφηκε στην πολιτική της συνείδηση, μετά την ιστορική της συντριβή, εκδηλώνεται στο γεγονός ότι σχεδόν τα 2/3 (65%) των αυτοτοποθετούμενων στην Αριστερά ψηφοφόρων δηλώνουν, σήμερα, απαντώντας σε ένα –εκ των υστέρων– φανταστικό ερώτημα, ότι «δεν θα έπαιρνε θέση, εάν είχε βρεθεί στον Εμφύλιο».

Τι Βαφειάδης, τι Παπάγος;

Του Γιαννη Δ. Στεφανιδη*

Ενα χρόνο προτού συμπληρωθούν εξήντα χρόνια από τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου, το ισοζύγιο γνώμης όσων εκφέρουν άποψη στη δημοσκόπηση της Public Issue είναι θετικό για ηγετικές προσωπικότητες και των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, όπως ο Αλέξανδρος Παπάγος, ο Μάρκος Βαφειάδης, ο Νίκος Ζαχαριάδης και ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος. Την ίδια στιγμή, ένα 23% θα τασσόταν με την Αριστερά αν ζούσε την εποχή του Eμφυλίου, αλλά μόνο το 13% θα ευχόταν να είχε νικήσει η παράταξη αυτή. Σχεδόν οι μισοί από το δείγμα δηλώνουν μικρή γνώση ή πλήρη άγνοια για τα γεγονότα του Eμφυλίου, ενώ ενδεικτικές είναι οι αυθόρμητες απαντήσεις των πολιτών όταν καλούνται να δηλώσουν τα σημαντικότερα πρόσωπα της περιόδου 1946 – 1949, στην οποία αναφέρεται η έρευνα: πρώτος στον σχετικό συνειρμό έρχεται ο Αρης Βελουχιώτης με 35%, ο οποίος είχε σκοτωθεί στα μέσα του 1945, και δεύτερος ο Ναπολέων Ζέρβας με 11%, ο ρόλος του οποίου είναι μάλλον περιθωριακός στη συγκεκριμένη φάση του Eμφυλίου.

Πέρα από την άγνοια, τη σύγχυση ή την ελλιπή πληροφόρηση, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ένα κοινό το οποίο σε μεγάλο βαθμό λυπάται για τον Eμφύλιο, αποδέχεται την έκβασή του, αντιμετωπίζει με αυξημένη συμπάθεια τους ηττημένους, κρίνει με επιείκεια τους Ελληνες πρωταγωνιστές της σύγκρουσης, καταδικάζει έντονα τον ρόλο των ξένων δυνάμεων, ενώ, με βάση τον συνειρμικό συσχετισμό Αρη και Ζέρβα, εντάσσει στον Eμφύλιο και την περίοδο της Eθνικής Aντίστασης. Επιπλέον, σε αντίθεση με όσους τοποθετούνται στην κομμουνιστική Aριστερά ή διατηρούν τραυματικές μνήμες από τον οικογενειακό τους κύκλο, οι μισοί ερωτηθέντες πιστεύουν ότι ο Eμφύλιος Πόλεμος ανήκει πλέον οριστικά στο παρελθόν.

Η αποφόρτιση του Eμφυλίου Πολέμου ως διαιρετικής τομής και σημείου αναφοράς στην πολιτική διαπάλη είναι προϊόν της περιόδου της μεταπολίτευσης. Τόσο η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, το 1981, όσο και η σύμπραξη Αριστεράς – Δεξιάς για την απομάκρυνσή του, οκτώ χρόνια αργότερα, συνοδεύθηκαν και από συμβολικές χειρονομίες υπέρβασης της εμφύλιας διαμάχης. Η αναγνώριση της εθνικής αντίστασης στο σύνολό της αποκατέστησε τους ηττημένους του Eμφυλίου ως μέλη της εθνικής οικογένειας. Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι η διαδικασία αυτή είχε ξεκινήσει την επομένη, σχεδόν, του Eμφυλίου Πολέμου.

Η δημοκρατία επιβίωσε.

Το καλοκαίρι του 1949 σήμανε τη στρατιωτική εκμηδένιση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, όχι όμως και την πλήρη επικράτηση των αντιπάλων του στο κοινωνικό, πολιτικό και, ιδίως, στο ιδεολογικό πεδίο. Αντίθετα με ό,τι συνέβη στην περίπτωση του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, στην Ελλάδα συνέχισε να λειτουργεί το αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα και διατηρήθηκαν τυπικά σε ισχύ οι συνταγματικές ελευθερίες, ακόμα και στη διάρκεια των συγκρούσεων. Η εξέλιξη αυτή δεν οφειλόταν, ασφαλώς, στη γενναιοψυχία των νικητών του Eμφυλίου. Η ανάγκη διαρκούς εσωτερικής πολιτικής νομιμοποίησης απέναντι σε ένα ένοπλο επαναστατικό κίνημα, αλλά και οι επιταγές του λεγόμενου ξένου παράγοντα, από τη βοήθεια του οποίου αισθάνονταν εξαρτημένες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις, ερμηνεύουν σε μεγάλο βαθμό την επιβίωση μιας, «καχεκτικής» έστω, δημοκρατίας. Αξίζει, εν προκειμένω, να υπενθυμίσει κανείς τα μέτρα επιείκειας, όπως το κλείσιμο της Μακρονήσου και η απόλυση δεκάδων χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων, που εγκαινίασαν οι κυβερνήσεις του Νικολάου Πλαστήρα και σεβάστηκαν, σε μεγάλο βαθμό, οι διάδοχοί τους.

Ετσι, σε διάστημα μικρότερο των δύο χρόνων από την κατάπαυση του πυρός, η κομμουνιστική Αριστερά, που βρισκόταν εκτός νόμου από τον Δεκέμβρη του 1947, κατόρθωσε να αποκτήσει πολιτική εκπροσώπηση μέσα από τη λειτουργία νόμιμου κόμματος, της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς. Επιπλέον, ο αντικομμουνισμός ουδέποτε αντιστάθμισε την ετερογένεια που χαρακτήριζε την άλλη πλευρά του Eμφυλίου. Οι διαχωριστικές γραμμές που είχαν χαράξει ο Εθνικός Διχασμός και οι αναμετρήσεις του Mεσοπολέμου θα επιβίωναν στη μεταπολεμική αντιπαράθεση Δεξιάς / Κέντρου, η οποία κατά καιρούς εκδηλώθηκε με ιδιαίτερη οξύτητα. Η αντιπαράθεση αυτή επέτρεψε, για παράδειγμα, στην ΕΔΑ να επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο ως εταίρος συνασπισμού κομμάτων του Κέντρου, αλλά και της παραδοσιακής Δεξιάς στις εκλογές του 1956. Δύο χρόνια αργότερα, η ΕΔΑ αναδείχθηκε δεύτερο κόμμα και αξιωματική αντιπολίτευση στο Kοινοβούλιο.

Τα μηνύματα της Αριστεράς.

Ασφαλώς, κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει τα σοβαρά εμπόδια που όρθωναν το νομικό οπλοστάσιο των εκτάκτων μέτρων και οι πρακτικές καταστολής και ελέγχου του κρατικού μηχανισμού, που δεν στόχευαν μόνο την ΕΔΑ αλλά και κάθε «εθνικώς ύποπτο» πολίτη. Παρά ταύτα, η Αριστερά αποκατέστησε τους δεσμούς της με το συνδικαλιστικό κίνημα και διεύρυνε την επιρροή της ιδίως στο χώρο της νεολαίας. Στο πεδίο των ιδεών, πολύ γρήγορα αποδείχθηκε ικανή να αμφισβητήσει την κυριαρχία της εθνικοφροσύνης και του στείρου αντικομμουνισμού. Η διαδεδομένη οικονομική δυσπραγία και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, η επανειλημμένη διάψευση εθνικών πόθων (ιδίως στην περίπτωση του Κυπριακού) και η δυσαρέσκεια για τη στάση και τις παρεμβάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών σε σειρά εσωτερικών και εξωτερικών ζητημάτων, διευκόλυναν τη μετάδοση των μηνυμάτων της Αριστεράς. Αυτήν την εντύπωση απηχούσε έκθεση του Αμερικανού επιτετραμμένου, το Νοέμβριο του 1957, σύμφωνα με την οποία «για όλους σχεδόν (τους Ελληνες) οι μνήμες από τις πικρές ημέρες του Εμφυλίου Πολέμου ξεθωριάζουν». Το έναυσμα είχε δώσει μια σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης, κατά παραγγελία της αμερικανικής πρεσβείας. Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι Ελληνες εμφανίζονταν πολύ πιο θετικά διακείμενοι απέναντι στη Σοβιετική Ενωση και τον ηγέτη της Νικίτα Χρουστσόφ απ’ ό,τι οι πολίτες άλλων κρατών-μελών της Ατλαντικής Συμμαχίας.

Οι αντιαμερικανικές και αντιδυτικές τάσεις, οι οποίες, ιδίως με τη μορφή της ουδετεροφιλίας, διαπερνούσαν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, εντάθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, η κρίση στην Κύπρο και η ανατροπή, τον επόμενο χρόνο, της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου υπήρξαν σταθμοί στη διαδικασία ανάδυσης ενός νέου ρεύματος στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο πρόσκαιρα μόνο θα ανέκοπτε η στρατιωτική δικτατορία του 1967. Το ρεύμα αυτό μόνον εν μέρει διοχετεύθηκε στην κοίτη της κομμουνιστικής Αριστεράς, η οποία επανήλθε στη νομιμότητα μετά την πλήρη χρεοκοπία της αυταρχικής εκδοχής του αντικομμουνισμού. Μια μερίδα που είχε πληρώσει τη στράτευσή της στην Αριστερά της Kατοχής και του Eμφυλίου διεκδίκησε την επανένταξή της στην πολιτική διαδικασία, ενώνοντας τις δυνάμεις της με μετριοπαθείς αντικομμουνιστές και μια νεότερη γενιά που ενστερνιζόταν λιγότερο ή περισσότερο σαφή αιτήματα για πολιτική αλλαγή και μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η χοάνη του κινήματος υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου κατόρθωσε να απορροφήσει τα στοιχεία αυτά, εντάσσοντας, μεταξύ άλλων, στην ιδεολογική του σκευή την αγωνιστική παράδοση της Eθνικής Aντίστασης την οποία επιμελώς είχε καλλιεργήσει η κομμουνιστική Αριστερά. Η επιλεκτική εναλλαγή της μνήμης και της λήθης, που αποτυπώθηκε στον δημόσιο λόγο, στα σχολικά εγχειρίδια και στη λογοτεχνική παραγωγή για την Kατοχή και τον Eμφύλιο, απηχούσε πλέον συμπάθεια για τη χαμένη υπόθεση της Αριστεράς, η οποία, από φόβητρο και άλλοθι καταστολής, έγινε συμπλήρωμα της νέας πολιτικής ορθότητας…

* Ο Γιάννης Δ. Στεφανίδης διδάσκει Διπλωματική Ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

60 χρόνια μετά, ο Εμφύλιος διχάζει.

Ερευνα της Public Issue διαπιστώνει διαχωριστικές γραμμές ακόμη και σήμερα.

Ο Eμφύλιος συνεχίζει να διχάζει την κοινή γνώμη 60 χρόνια μετά τη λήξη του. Σύμφωνα με έρευνα της Public Issue για την «Κ», το 43% της ελληνικής κοινής γνώμης θεωρεί πως «είναι καλύτερα που νίκησε η Δεξιά», ενώ μόλις το 13% πιστεύει πως «καλύτερα να είχε νικήσει η Aριστερά».

Εξαιρετικό όμως ενδιαφέρον έχουν και οι εκτιμήσεις των ερωτηθέντων για τους πρωταγωνιστές του Eμφυλίου, όπου ως πλέον αναγνωρίσιμα πρόσωπα αναδεικνύονται ο Αρης Βελουχιώτης και ο Ναπολέων Ζέρβας και ως έχοντα διαδραματίσει τον θετικότερο ρόλο ο Αλέξανδρος Παπάγος και ο Μάρκος Βαφειάδης.

Αδημοσίευτες φωτογραφίες του Εμφυλίου από το αρχείο Τίτο στο Βελιγράδι δημοσιεύει σήμερα η «Κ». Παιδιά του «παιδομαζώματος» στη Σερβία, τον Νοέμβριο του 1948.

http://news.kathimerini.gr