Αναδυόμενη Aμερικανο-Tουρκική Στρατηγική Σχέση ή Επανάληψη του 2003;

 

 

Γιαννακόπουλος Βασίλειος

Παρά την έλλειψη της εμπιστοσύνης, της καχυποψίας και του αυξημένου αντιαμερικανισμού στην Τουρκία, η Ουάσιγκτον διαβλέπει ότι η Άγκυρα, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, μπορεί να εξυπηρετήσει τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ σε ότι αφορά:

· Τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή, μέσω του διαμεσολαβητικού ρόλου της Άγκυρας, για θέματα όπως η ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, η επίλυση του παλαιστινιακού προβλήματος, η σταθερότητα στο βόρειο Ιράκ και η πιθανή συρο-ισραηλινή συμφωνία ειρήνης.

· Την ενεργειακή ασφάλεια των αγωγών της Κασπίας και την εκμετάλλευση των πετρελαίων και κυρίως του φυσικού αερίου της κεντρικής Ασίας.

· Τη σταθερότητα και τη βελτίωση της κατάστασης ασφαλείας στον Καύκασο, και,

· Τη διευκόλυνση που μπορεί να προσφέρει η Τουρκία στην απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ.

Πιθανόν η Ουάσιγκτον να προσβλέπει και στη συμμετοχή της Τουρκίας για τη βελτίωση της κατάστασης ασφαλείας στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν, αλλά κάτι τέτοιο κρίνεται υπεραισιόδοξο και ξεφεύγει από τη σφαίρα της πραγματικότητας, παρότι η Τουρκία συμμετέχει στη ΝΑΤΟ-ISAF και είναι χώρα μουσουλμανική.

Επιβεβαίωση της αισιοδοξίας των Αμερικανών για τη θέσπιση μιας στρατηγικής αμερικανο-τουρκικής σχέσης αποτελεί η επίσκεψη του Προέδρου Obama στην Τουρκία τον Απρίλιο του 2009. Τα θέματα στα οποία αναμένεται να συνεργασθούν οι δύο χώρες ταξινομούνται σε τρεις άξονες:

1. Ο πρώτος άξονας περιλαμβάνει ένα σύνολο θεμάτων, για τα οποία οι δύο χώρες φαίνεται να εφαρμόζουν μια σχεδόν συγκλίνουσα πολιτική, όπως:

· Η σταθερότητα στο Ιράκ.

· Η βελτίωση της κατάστασης ασφαλείας στο Αφγανιστάν.

· Η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων της MNF-I (Multi National Force – Iraq) από το Ιράκ.

· Η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας προς την ΕΕ, και

· Η διαμεσολαβητική πρωτοβουλία της Άγκυρας τόσο στην επίλυση του παλαιστινιακού προβλήματος, όσο και στη συρο-ισραηλινή προσέγγιση (αν και έχει διακοπεί μετά την εκκαθαριστική επιχείρηση των Ισραηλινών στη Λωρίδα της Γάζας το Δεκέμβριο του 2008).

2. Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει θέματα, για τα οποία οι δύο χώρες εφαρμόζουν διαφορετική πολιτική, αλλά η Ουάσιγκτον πιθανόν να συναινέσει ως ένα βαθμό με τα κελεύσματα της Άγκυρας, προς χάριν της διαγραφόμενης αμερικανο-τουρκικής στρατηγικής σχέσης. Τέτοια θέματα είναι:

· Οι οικονομικο-ενεργειακές σχέσεις της Άγκυρας με τη Μόσχα.

· Η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων.

· Οι επιδιώξεις της Άγκυρας σε ότι αφορά τα ελληνοτουρκικά θέματα.

· Ο τερματισμός της απομόνωση του ψευδοκράτους.

· Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΤΕΔ) κατά του PKK στο βόρειο Ιράκ.

· Οι βελτιούμενες συρο-τουρκικές σχέσεις.

3. Ο τρίτος άξονας περιλαμβάνει θέματα, τα οποία η Ουάσιγκτον θεωρεί μείζονος σημασίας και δεν προτίθεται να υποχωρήσει από τις γνωστές της θέσεις. Τέτοια θέματα είναι:

· Οι επιδιώξεις της Μόσχας για τις αποσχισθείσες περιοχές της Γεωργίας (Αμπχαζία και Νότια Οσσετία).

· Οι ενεργειακές επιδιώξεις της Τεχεράνης για μεταφορά υδρογονανθράκων στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας.

· Ο τερματισμός του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, και

· Οι αναδυόμενες αμυντικές σχέσεις Μόσχας-Άγκυρας, ειδικά μετά τη ρωσο-γεωργιανή κρίση του 2008.

Με την κατάσταση (κυρίως ενεργειακή και ασφάλειας) που επικρατεί σήμερα στη Μέση Ανατολή, στη νότια Ασία, στην κεντρική Ασία και στον Καύκασο, η Ουάσιγκτον εκτιμά ότι η Άγκυρα πιθανόν να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην εφαρμογή της σχεδιαζόμενης αμερικανικής πολιτικής, ειδικά αν κατορθώσει να συνάψει μια λειτουργική αμερικανοτουρκική στρατηγική σχέση.

Στον οικονομικό τομέα, η Ουάσιγκτον πιθανόν να επιδιώξει αύξηση των εμπορικών της συναλλαγών με την Άγκυρα, προκειμένου η Τουρκία να καταστεί ενδιάμεσος μοχλός υποστήριξης των αμερικανικών συμφερόντων στις αναδυόμενες οικονομίες της Ευρασίας, της κεντρικής Ασίας και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, όπου η υφιστάμενη τουρκική πρόσβαση χαρακτηρίζεται αναγκαία και πολύτιμη. Η προώθηση της διμερούς αμερικανο-τουρκικής επιχειρηματικότητας θα μπορούσε να λάβει σάρκα και οστά μέσω του ECPC (Economic Cooperation Partnership Council), της TIFA (Trade & Investment Framework Agreement) και της αμερικανο-τουρκικής EPC (Economic Partnership Commission). Παρά την ανοδική οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων έξι χωρών, σήμερα, η Τουρκία βρίσκεται σε δεινή οικονομική θέση, καθότι λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης το τρέχον έτος απώλεσε το 4,5% του ΑΕΠ της, ενώ η επίσημη ανεργία στις αστικές περιοχές ξεπέρασε το 12%. Επομένως, οποιαδήποτε πρόταση επενδυτικού χαρακτήρα της Ουάσιγκτον θα συνιστά δέλεαρ για την Άγκυρα.

Στον αμυντικό τομέα και πέρα από τα πλαίσια του ΝΑΤΟ, θα μπορούσαν να επεκταθούν οι διμερείς αμερικανο-τουρκικές σχέσεις, καθώς υπάρχει γόνιμο έδαφος λόγω της απόσυρσης των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ. Μέχρι σήμερα, η αμυντική τους συνεργασία περιοριζόταν στη διεξαγωγή κοινών αεροναυτικών επιχειρήσεων και ασκήσεων και σχεδόν πάντα σε νατοϊκό επίπεδο. Στο άμεσο μέλλον, δίνεται η ευκαιρία επέκτασης της συνεργασίας και μεταξύ των χερσαίων αμερικανο-τουρκικών δυνάμεων. Τον Ιανουάριο του 2009, για πρώτη φορά, το αμερικανικό Πεντάγωνο και το τουρκικό ΓΕΕΘΑ συνομίλησαν για την επέκταση της στρατιωτικής τους συνεργασίας στο επίπεδο των χερσαίων δυνάμεων. Συγκεκριμένα, σχεδίασαν τη διεξαγωγή κοινών χερσαίων ασκήσεων διοικητικού χαρακτήρα, την ανταλλαγή μονάδων του Στρατού Ξηράς (ΣΞ) και τη διεξαγωγή επιχειρήσεων των Ειδικών Δυνάμεων (για τις Ειδικές Δυνάμεις η απόφαση ελήφθη το 2008).

Συνοψίζοντας για τις πτυχές της υπό αναβάθμιση αμερικανο-τουρκικές σχέσεις θα πρέπει να τονίσουμε ότι η Ουάσιγκτον θα θέσει κόκκινες γραμμές, πέρα από τις οποίες δεν πρόκειται να επιδείξει ανεκτικότητα στις ιδιόρρυθμες και ανεξέλεγκτες επιδιώξεις της Άγκυρας. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν πολύ καλά ότι υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις προκειμένου να στεφθεί με επιτυχία η σχεδιαζόμενη διμερής στρατηγική σχέση με την Τουρκία, όμως ο αυξημένος αντιαμερικανισμός, ο εξτρεμισμός, τα μείζονα εσωτερικά προβλήματα, η τάση της Άγκυρας να καλλιεργήσει περαιτέρω τις σχέσεις της με τη Μόσχα, το Ιράν και τη Συρία καθώς και η απρόβλεπτη συμπεριφορά της στο παρελθόν, αναγκάζουν τους Αμερικανούς να επαναφέρουν στη μνήμη τους το Μάρτιο του 2003, όταν η Άγκυρα τους απαγόρευσε να εισβάλουν στο Ιράκ από τη νοτιο-ανατολική Τουρκία, γεγονός το οποίο προκάλεσε προσωρινή τουλάχιστον ρήξη στις σχέσεις των δύο χωρών.

Πλην όμως, η στρατηγική θέση της γείτονας χώρας, ειδικά στην έξοδο των υδρογονανθράκων της Κασπίας, της κεντρικής Ασίας και του βορείου Ιράκ προς τη δύση, εξαναγκάζει την κυβέρνηση Obama να επαναδιαπραγματευθεί τις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις, ξεκινώντας σχεδόν από μηδενική βάση. Εξάλλου, η Άγκυρα όπως και η Ουάσιγκτον γνωρίζουν ότι το παγκόσμιο περιβάλλον αναβαθμίσθηκε σε διπολικό και μεσοπρόθεσμα αναμένεται να καταστεί «πολυπολικό», με την αναβάθμιση και άλλων δυνάμεων από περιφερειακές σε παγκόσμιες.

ΠΗΓΗ