Τι απαντούν οι μαθητές στο ερώτημα: «Τι γιορτάζουμε σήμερα»

Τα τελευταία χρόνια η ιστορική παιδεία της νέας γενιάς, βρίσκεται στο «στόχαστρο» της δημοσιότητας με διάφορες αφορμές. Άλλοτε εξαιτίας της τεράστιας αποτυχίας στις πανελλήνιες εξετάσεις όπου στην Ιστορία βαθμολογούνται κάτω από τη βάση το 50 έως και 70% των μαθητών. Άλλοτε εξαιτίας των…μαργαριταριών που αλιεύονται κάθε χρόνο από τα γραπτά των μαθητών στο μάθημα της ιστορίας από διάφορους ερανιστές και παρουσιάζονται προς τέρψιν – ή, κατ’ ελπίδα, προς προβληματισμό – του αναγνωστικού κοινού.

Άλλοτε τέτοιες ημέρες που γιορτάζουμε κάποια εθνική επέτειο. Ιδιαίτερα με αφορμή τις …απίθανες απαντήσεις των μαθητών για την επέτειο της 25ηςΜαρτίου και τον ηρωικό αγώνα του Ελληνικού λαού.

Tην 25η Μαρτίου «γιορτάζουμε το “Oχι” που είπαμε στους Γερμανούς και μαζί τον Eυαγγελισμό της Θεοτόκου» ή μήπως «γιορτάζουμε την Eλληνική Eπανάσταση του 1821 και μαζί τον Eυαγγελισμό της Θεοτόκου»; Aυτές αποτελούν ορισμένες από τις απαντήσεις που έδωσανμαθητές του Γυμνασίου και της A΄ Λυκείου στο πλαίσιο της έρευνας που έγινε από το τμήμα Iστορίας του Iόνιου Πανεπιστημίου (Kωνσταντίνος Aγγελάκος – Eλένη Σάρρου). Ένα μεγάλο τμήμα των μαθητών μας δεν ήταν σε θέση να διηγηθεί σε γενικές γραμμές το «τι», το «πώς» και το «γιατί» ενός από τους σημαντικότερους σταθμούς της νεοελληνικής ιστορίας. Στις απαντήσεις των μαθητών ξεπρόβαλε μια πραγματική «σαλάτα» και μάλιστα με τα χειρότερα και πιο μπαγιάτικα υλικά που αναδεικνύει τόσο την απουσία της ιστορίας από το ελληνικό σχολείο όσο και τη γενικότερη σύγχυση και ασυνέχεια στις ιστορικές αποσκευές των μαθητών μας.

Παράλληλα είναι ενδεικτικό ότι οι δύο στους δέκα μαθητές δεν απάντησαν καθόλου σε ερώτηση η οποία τους ζητούσε, όχι να αναφερθούν σε γεγονότα, αλλά να χρησιμοποιήσουν την κρίση τους και να γράψουν τα όπλα που οι ίδιοι πιθανολογούσαν ότι χρησιμοποιήθηκαν στην επανάσταση του ΄21, στον Πελοποννησιακό πόλεμο, κατά τους Περσικούς πολέμους, στις Σταυροφορίες και στον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Aλλά και οι μαθητές που απάντησαν, έδειξαν να χαρακτηρίζονται από μια τραγική ιστορική σύγχυση. Στα γραπτά βρέθηκαν ξιφολόγχες, μολότοφ και πυρηνικές βόμβες να χρησιμοποιούνται στον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χαντζάρια και τουφέκια εμφανίστηκαν στα χέρια των Aθηναίων και των Σπαρτιατών κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τουφέκια στους Περσικούς πολέμους, ενώ ορισμένοι μαθητές απεφάνθησαν ότι και οι Σταυροφόροι χρησιμοποιούσαν την θρυλική σάρισα της μακεδονικής φάλαγγας…

Σε άλλη πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές Γυμνασίων (ημερησίων και εσπερινών) και Επαγγελματικών Σχολών (ΕΠΑΣ) έγινε φανερό ότι ένα μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων δεν γνώριζε τι ακριβώς γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου, την 28η Οκτωβρίου και την 17η Νοεμβρίου. Μάλιστα, ένα μέρος των μαθητών μπέρδευε, μέσα σ΄ ένα «σύννεφο» ιστορικής άγνοιας, τα γεγονότα των τριών επετείων, άλλοι θεωρώντας ότι την 25η Οκτωβρίου γιορτάζουμε τη νίκη των Ελλήνων απέναντι στους Γερμανούς και άλλοι ότι στο Πολυτεχνείο πολέμησαν οι Έλληνες με τους Γερμανούς.

Oι σχολιαστές, κυρίως των ηλεκτρονικών MME, εκμεταλλεύονται δεόντως κατά καιρούς τα «μαργαριτάρια» των μαθητών π.χ στην κλασική ερώτηση «ξέρετε τι γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου;» και βρίσκουν ευκαιρία να ξεσκονίσουν τα ρεφρέν τους για τις «ευθύνες των εκπαιδευτικών» και την «αμορφωσιά των σημερινών μαθητών». Mαθημένοι στην παραγωγή εξαιρετικών κοινοτοπιών «πετροβολούν» γενικώς και αδιακρίτως το σχολείο και τα ζωντανά του στοιχεία ως αστοιχείωτα, κρύβοντας επιμελώς και υποκριτικά την επίδραση που προκαλούν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών τα δικά τους «τηλεοπτικά σκουπίδια». Aς το επαναλάβουμε για μια ακόμη φορά για να μην το ξεχνούν : ο «δικός τους» «έγχρωμος» Γκλέτσος «έφαγε» τον Γλέζο της ιστορίας! Γιατί είναι αλήθεια ότι το σφυροκόπημα των παιδιών από την τηλεόραση αρχίζει πολύ νωρίς και αυτά που φτάνουν σήμερα στο σχολείο είναι συχνά «μπουκωμένα» από τη μικρή οθόνη, ήδη από την τρυφερότερη ηλικία τους. Ενα νέο ανθρωπολογικό δεδομένο είναι ότι συχνά, πριν μιλήσουν, στέκονται μπροστά στην οθόνη. Στο σχολείο συναντάμε ήδη αυτά τα «παιδιά της τηλεόρασης». Κατανοούμε λοιπόν γιατί πολλοί καθηγητές οδηγούνται στο πικρό συμπέρασμα ότι τα άτομα που έχουν μπροστά τους «δεν είναι πια μαθητές», «δεν ακούνε πια».

Αλλά μήπως με όλα τα παραπάνω υπονοούμε ότι η εκπαίδευση που λαμβάνουν τα παιδιά μας είναι αθώα;

Tα βιβλία και οι όροι διδασκαλίας της ιστορίας φανερώνουν, ίσως, περισσότερο από κάθε τι άλλο τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουνοι υπεύθυνοι του YΠEΠΘ την εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς πριμοδοτούν μια επιδερμική συσσώρευση ενός όγκου ασύνδετων μεταξύ τους γνώσεων. Είναι χαρακτηριστικά όσα σημειώνει ο Κώστα Γεωργουσόπουλος -για την εξεταστέα ύλη της Ιστορίας- σ΄ ένα του άρθρο του: «… Εγκύψτε, παρακαλώ, σ’ αυτή την ύλη. Είναι μνημείο ιστορικής λοβοτομής… Δηλαδή από την ιστορική ροή, από τη διαδοχή γεγονότων που ακολουθούν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος, ένα βλακώδες «τσιμπιδάκι» τσιμπάει ένα γεγονός εδώ, μία συνθήκη παραπέρα, ένα φαινόμενο ή έναν θεσμό πιο εκεί, χωρίς συνοχή, χωρίς συνέχεια, προχωρώντας με άλματα, αποκόβοντας τα αίτια από τα αιτιατά, διαχωρίζοντας τα πρόσωπα από τις ενέργειες, αποδεσμεύοντας την οικονομία από την πολιτική και τα γράμματα από την κοινωνική συγκυρία, τη διπλωματική ιστορία από την ευρωπαϊκή ή την παγκόσμια πολιτική σκακιέρα. H Ιστορία που ζητούμε από τους υποψηφίους μας να αποστηθίσουν είναι ένα καγκουρό που προχωρεί με πηδηματάκια».

Αλλά και στα νέα βιβλία Ιστορίας Δημοτικού και Γυμνασίου υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Σκόρπιες πληροφορίες «ατάκτως ερειμένες» προσφέρονται προς «κατανάλωση», ένας σωστός τσελεμεντές, όπου χάνεται η σχέση αιτίας και αποτελέσματος καθώς και το νόημα της κάθε γνώσης. Πρόκειται για σπαράγματα – θραύσματα γεγονότων χωρίς συνέχεια. Ο θρυμματισμός είναι συντριπτικός, ο ιστορικός χρόνος δεν υπάρχει, η συνολική αφήγηση σφαγιάζεται σε πληροφορίες, εικόνες, αριθμούς και πηγές. Απομένει η τμηματική πληροφορία, η αποσπασματική είδηση, το απομονωμένο γεγονός, χωρίς το «πώς» και το «γιατί». Πάνω απ΄ όλα απουσιάζει η διήγηση. Μα αυτό ακριβώς είναι η ιστορία: η διήγηση για τα πάθη των ανθρώπων, για το μόχθο τους για τη ζωή και για το κτίσιμο των κοινωνιών τους, για την πίστη που είχαν, τα λάθη που έκαναν, τις αντιστάσεις τους, το αίμα που έχυσαν για δίκαιους και άδικους λόγους. Για όλα αυτά συναρπάζει και μέσα από αυτά δημιουργεί την έφεση για γνώση και την κριτική διάθεση. Από όλο αυτό το συναρπαστικό «παραμύθι», σύμφωνα με τον Πανεπιστημιακό Γιώργο Μαργαρίτη, η μεταρρυθμιστική «πολιτικά ορθή» απορρύθμιση θέλει να αφήσει ένα και μόνο: το τίποτα.

Ωστόσο όπως πολύ σωστά επισημαίνει και η ιστορικός Δήμητρα Λαμπροπούλου, και αυτή η διαπίστωση είναι ελλιπής αναφορικά με το ερώτημα που μας απασχολεί. Γιατί η σχέση που τα παιδιά διαμορφώνουν με την ιστορία εντάσσεται στην ευρύτερη στάση που η κοινωνία επιφυλάσσει στην ιστορική γνώση. Στο κλίμα της εποχής ευδοκιμεί η υποταγή σ΄ ένα παρόν που θεωρείται αυτονόητο και δεδομένο, ενώ συγχρόνως εκχερσώνονται τα ερωτήματα που μπορούν να υπονομεύσουν αυτή την εικόνα. Αν δεχτούμε ότι η άγνοια του παρελθόντος δεν προκαλεί μόνο συγχύσεις στη γνώση του παρόντος αλλά και υπονομεύει κάθε δυνατότητα δράσης στο παρόν, τότε πρέπει να αναρωτηθούμε όχι μόνο για τις ανιστόρητες απαντήσεις λίγων μαθητών αλλά και για το αν η ιστορική γνώση των υπολοίπων πολλών συμβάλλει στην ανάληψη τέτοιας δράσης. Αν τους βοηθά να γίνουν εξερευνητές του ζωντανού κόσμου και όχι ξεσαβανωτές των νεκρών. Αν, με άλλα λόγια, η γνώση τους για την ιστορία αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κριτικής τους συνείδησης και πρακτικής.

Διαφορετικά για το μόνο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει εφεύρει την καλύτερη και «αποδοτικότερη» εκχέρσωση της ιστορικής γνώσης από τα κεφάλια των μαθητών.

ΠΗΓΗ