Ήταν αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν όντας νεαρός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης άκουσα για πρώτη φορά για την ιστορία της Ερμούπολης και της Σύρου. Το μόνο που ήξερα μέχρι τότε ήταν το γνωστό ρεμπέτικο τραγούδι του μεγάλου Συριανού συνθέτη Μάρκου Βαμβακάρη, «Η Φραγκοσυριανή», καιφυσικά τα λουκούμια και τις χαλβαδόπιτες της Σύρου.Ένα από εκείνα τα καλοκαίριαβρέθηκα στην Ερμούπολη με την ομάδα του καθηγητή Ιστορίας κ. Χρήστου Λούκου συνδυάζοντας τις διακοπές μου με την εισαγωγή στην ιστορική έρευνα και στα αρχεία.

Στο μυαλό μου είχα αποτυπώσει τις Κυκλάδες από τις παιδικές μου διακοπές ως έναν τόπο όπου όλα τα σπίτια είναι άσπρα, χαμηλά, με μπλε παράθυρα και γεράνια στις αυλές. Όταν προσέγγιζε το πλοίο στο λιμάνι, η εικόνα της Ερμούπολης με παραξένεψε, αφού δεν υπήρχε μπροστά μου ούτε ένα παραδοσιακό κυκλαδίτικο σπίτι. Μόνο στην πάνω πλευρά, στην Άνω Σύρο, φαινόταν από μακριά το παραδοσιακό κυκλαδίτικο ντεκόρ. Πέρασαν πολλά καλοκαίρια από τότε και αποφάσισα το Σαββατοκύριακο που πέρασε να επισκεφθώ ξανά την Ερμούπολη. Ενδιάμεσα, ένα από τα πιο πετυχημένα σίριαλ που προβλήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’90, «Η αίθουσα του θρόνου», έκανε την Ερμούπολη και τη Σύρο πιο γνωστή στο ελληνικό κοινό.

Η Σύρος πήρε το όνομά της μάλλον από το Σουρ ή Οσούρα, που στα αρχαία φοινικικά σήμαινε βραχώδης. Ο Όμηρος την αναφέρει ως Συρίη και αποτέλεσε μέρος του προϊστορικού πολιτισμού που αναπτύχθηκε στο Αιγαίο Πέλαγος και στις Κυκλάδες. Στην πορεία των αιώνων, η Σύρος παραμένει κυρίως ένα νησί-πέρασμα της Ανατολικής Μεσογείου. Στα τέλη του 12ου και στις αρχές του 13ου αιώνα δημιουργείται ο οικισμός της Άνω Σύρου και, την περίοδο που επικρατούν οι Λατίνοι, η τοπική κοινότητα ασπάστηκε το καθολικό δόγμα, το οποίο οι κάτοικοί της διατηρούν μέχρι τις μέρες μας. Η συνύπαρξηκαθολικών και ορθόδοξων χριστιανών αποτελεί μία από τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες του νησιού. Στα τέλη του 18ου αιώνα και υπό οθωμανική κυριαρχία ο πληθυσμός του νησιού διπλασιάστηκε και, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της πειρατείας λόγω της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, το εμπορικό λιμάνι της Σύρου αρχίζει να αναπτύσσεται.

Η μεγάλη αλλαγή συνέβη το 1821. Η οθωμανική διοίκηση, υπό το φόβο εξάπλωσης της Επανάστασης που είχε αρχίσει να επικρατεί στην ηπειρωτική Ελλάδα και ειδικά στην Πελοπόννησο και τη Ρούμελη, αντέδρασε με διώξεις ελληνικών πληθυσμών, κυρίως από τα παράλια της Μικράς Ασίας και τα νησιά. Έτσι, το 1823 και το 1824, βρέθηκαν στη Σύρο πρόσφυγες κυρίως από τη Σμύρνη και τις Κυδωνιές, καθώς και από τη Χίο, την Κάσο και τα Ψαρά. Όταν έφτασαν οι πρόσφυγες, η σημερινή περιοχή της Ερμούπολης ήταν ένα έρημο σημείο. Την ονομασία της λέγεται ότι την πήρε είτε προς τιμήν του «κερδώου Ερμή», θεού του εμπορίου, είτε ακριβώς επειδή η περιοχή ήταν έρημη. Από εκείνο το χρονικό σημείο κι έπειτα ξεκινά η ανάπτυξη της πόλης και του νησιού. Το Μάιο του 1823 η Σύρος μαζί με τη Μύκονο αποτέλεσαν επαρχία σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση που δημιούργησαν οι επαναστατικές Αρχές στην Πελοπόννησο. Το 1824 χτίζεται η πρώτη εκκλησία, η Μεταμόρφωση, και από το 1825 η επιτροπή των «Χίων εν Σύρω» στέλνει εκπρόσωπο στο βουλευτικό σώμα.

Μετά την ανεξαρτησία του 1830, η θέση της Σύρου και της Ερμούπολης αναβαθμίζεται, αφού αποτέλεσε το κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολικής Μεσογείου. Βρισκόταν στο θαλάσσιο δρόμο από τα ανοιχτά της Ιταλίας προς την Ελλάδα, έως τα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου. Μέχρι την «άνοδο» του Πειραιά, η Ερμούπολη, έως τα μέσα της δεκαετίας 1960, αποτελούσε το σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι της χώρας. Ήταν τέτοια η ακμή της, που είχε προταθεί να γίνει η πρωτεύουσα της Ελλάδας. Ο πληθυσμός της Ερμούπολης την περίοδο της ακμής της έφτανε τους 20.000 κατοίκους.

Πολιτιστική ανάπτυξη

Δείγμα της πολιτιστικής και οικονομικής ανάπτυξης της Ερμούπολης και της Σύρου είναι η αρχιτεκτονική της. Η Ερμούπολη διαφέρει από όλες τις άλλες νησιωτικές πόλεις, γιατί δεν ακολουθεί την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική. Το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο το έκανε ο Von Wailer το 1837 που αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής της πόλης. Τα περισσότεραδημόσιακτίρια αλ-λά και τασπίτια των μεγάλων αστικών οικογενειών της εποχής ακολούθησαν τη νεοκλασική μορφή όπως αυτή παρουσιάστηκε και στην Αθήνα της εποχής.

Σήμα κατατεθέν της Ερμούπολης είναι το δημαρχείο. Κατά τη γνώμη μου είναι το πιο όμορφο δημαρχείο της Ελλάδας και ένα από τα μεγαλύτερα, έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Τσίλερ. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1876 και τα εγκαίνια έγιναν το 1898. Λέγεται ότι το πανέμορφο δημαρχείο στην Πλατεία Μιαούλη αποτέλεσε την «απάντηση» των Ερμουπολιτών στην παρακμή και στο ένδοξο παρελθόν που διαφαινόταν στη δεκαετία του 1870 στην Ερμούπολη. Δίπλα στο δημαρχείο, από τη δεξιά πλευρά όπως κοιτάζουμε το κτίριο, υπάρχει η δημοτική βιβλιοθήκη της Ερμούπολης με τις προτομές του Εμμανουήλ Ροΐδη και της Ρίτας Μπούμη-Παπά, με εξαιρετικό κατάλογο βιβλίων: 45.000 τόμοι είναι διαθέσιμοι στο κοινό. Στην αριστερή πλευρά του δημαρχείου στεγάζεται το ιστορικό αρχείο της Ερμούπολης, το οποίο ανήκει στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτεται από το Δημοτικό Αρχείο της Ερμούπολης που ανέδειξε ο ιστορικός Χρήστος Λούκος. Η καταγραφή και η ταξινόμησή του έγινε από την Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού. Κάθε καλοκαίρι στο ιστορικό αρχείο της Ερμούπολης διοργανώνονται σεμινάρια για νέους επιστήμονες που αφορούν στην ιστορία της πόλης, των επιστημών και γενικότερα στη νεότερη ελληνική ιστορία.

Περπατώντας στην Ερμούπολη βρεθήκαμε μπροστά στο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής θέατρο «Απόλλων». Η προφορική ιστορία των κατοίκων της Ερμούπολης λέει ότι το θέατρο «Απόλλων» αποτελεί μικρογραφία της «Σκάλας του Μιλάνου».

Βιομηχανική ανάπτυξη

Η σημερινή πρωτεύουσα των Κυκλάδων όμως ήταν και εμπορική και βιομηχανική πόλη. Το τελευταίο ίχνος της εμπορικής και βιομηχανικής ανάπτυξης αποτελεί το Νεώριο της Σύρου που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη βιομηχανική μονάδα της Ερμούπολης με ζωή 150 χρόνων. Στον ταρσανά, στο παλιό ναυπηγείο, μπορεί κανείς να θαυμάσει τους εναπομείναντες Ερμουπολίτες τεχνίτες της ξυλοναυπηγικής και να δοκιμάσει υπέροχους μεζέδες σε ένα μεζεδοπωλείο που βρίσκεται εκεί.

Μία από τις σημαντικότερες όμως «βιομηχανίες» της Ερμούπολης και πρεσβευτής της Σύρου είναι η παραγωγή λουκουμιών και χαλβαδόπιτας. Το φημισμένο συριανό λουκούμι θεωρείται το καλύτερο του είδους σε όλη την Ελλάδα. Η τεχνογνωσία ήρθε από τη Σμύρνη μαζί με τους πρώτους πρόσφυγες που έφτασαν στο νησί το 1821. Προσωπικά προτιμώ τη συριανή χαλβαδόπιτα με θυμαρίσιο μέλι και καλοψημένα αμύγδαλα.

Τα τελευταία χρόνια η Ερμούπολη, εκτός από διοικητικό κέντρο των Κυκλάδων, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται και πάλι οικονομικά, αφού το νησί και η πόλη «βουλιάζουν» κυριολεκτικά από τουρίστες. Η Ερμούπολη διαθέτει πολύ καλά εστιατόρια όπου μπορείτε να δοκιμάσετε τη στραπατσάδα (ο συριανός καγιανάς) και εκπληκτικά μπουρεκάκια. Όσον αφορά στους χώρους διαμονής, υπάρχουν πάρα πολλά και ωραία καταλύματα, απλά θα πρέπει να είστε προσεκτικοί γιατί πολλές φορές από το τηλέφωνο δεν δίνονται οι σωστές πληροφορίες.

Αν και το Πάσχα πέρασε, αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλοί επισκέπτες προτιμούν ως προορισμό την Ερμούπολη λόγω των ιδιαίτερων εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται χάρη στη συνύπαρξη ορθόδοξων και καθολικών χριστιανών με κορύφωση τη συνάντηση των Επιταφίων της Άνω Σύρου και της Ερμούπολης. Η πιο κοντινή παραλία στην Ερμούπολη είναι η Αζόλιμνος που είναι και αναπτυγμένη τουριστικά.

Η στήλη συνιστά στους άνδρες επισκέπτες του νησιού, χωρίς να μας παρεξηγήσουν οι γυναίκες αναγνώστριες, να διαβάσουν το χιουμοριστικό διήγημα του μεγάλου Συριανού συγγραφέα Εμμανουήλ Ροΐδη «Ψυχολογία Συριανού συζύγου»…

Καλό σας ταξίδι!   πηγη