Οι στρατηγικές αλλαγές ως προς τους τρόπους διεξαγωγής του πολέμου, έχουν επέλθει κατά τα τελευταία χρόνια, πρωτίστως μέσω της προόδου στην επιστήμη και την τεχνολογία.

Η αξία της ανωτερότητας της τεχνολογίας έγινε εμφανής κατά τους δύο Πολέμους του Κόλπου, το 1991 και το 2003, αν και τα επίπεδα της τεχνολογίας που χρησιμοποιήθηκε απείχαν πλέον της δεκαετίας.

Τι είναι εκείνο που οι νέες τεχνολογίες εισάγουν κατά την τρέχουσα και θα συνεχίσουν να αναπτύσσουν κατά την επόμενη δεκαετία, και το οποίο θα βελτιώσει περαιτέρω τις δυνατότητες των στρατιωτικών δυνάμεων στο πεδίο της μάχης;

Μία από τις τεχνολογίες αυτές, η οποία είναι βέβαιο ότι ανήκει στην εν λόγω κατηγορία, είναι τα συστήματα διοικήσεως και ελέγχου που είναι ενσωματωμένα σε ένα πλήρες δίκτυο επικοινωνιών και πληροφοριών, με τη χρησιμοποίηση συστημάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, και είναι ευρέως γνωστά ως C4ISR.
Τα συστήματα C4ISR (Command, Control, Communications, Computer, Intelligence, Surveillance & Reconnaissance) αποτελούν απαραίτητο στοιχείο των συγχρόνων στρατών προκειμένου να είναι δυνατή η λειτουργία τους στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον και η άμεση αντίδρασή τους στις σύγχρονες απειλές και απαιτήσεις.

Η εξέλιξη των συστημάτων C4ISR αποτελεί μια συνεχή διαδικασία η οποία έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Η Διοίκηση και ο Έλεγχος (C2) αποτελούσαν ανέκαθεν τις διαδικασίες ηγεσίας, οι οποίες σταδιακά απέκτησαν υψηλού επιπέδου Επικοινωνίες (C3). Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 στις τρεις παραπάνω λειτουργίες προστέθηκε ο τομέας των Πληροφοριών (C3Ι). Η ανάπτυξη των Υπολογιστών εισήγαγε νέα δεδομένα και δυνατότητες στην ενάσκηση της διοίκησης και ελέγχου (C4Ι). Τελευταία, άρχισαν να ενσωματώνονται η Επιτήρηση και η Αναγνώριση (C4ISR). Οι δύο τελευταίες λειτουργίες υλοποιούνται κυρίως με επίγεια ραντάρ, μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα, γνωστά ως UAV, αερομεταφερόμενα συστήματα επιτήρησης εδάφους (airborne ground surveillance – AGS) και δορυφόρους παρατήρησης-αναγνώρισης.
Το νέο επιχειρησιακό περιβάλλον
Η σύγχρονη μορφή του επιχειρησιακού περιβάλλοντος και η εκτιμώμενη διαμόρφωσή του στο μέλλον, προσδιορίζουν και τα μέσα που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Το σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη ενσωμάτωση σύγχρονων τεχνολογιών στα οπλικά συστήματα, την υποδομή και το σύστημα διοίκησης και ελέγχου του στρατού καθώς και την ψηφιοποίηση του πεδίου της μάχης. Επίσης απαιτεί δυνατότητα σχεδίασης και διεξαγωγής διακλαδικών επιχειρήσεων, τις οποίες έχει ανάγκη πλέον ο διακλαδικός χαρακτήρας του σύγχρονου θεάτρου επιχειρήσεων και η ανάγκη περιορισμού των ενδιάμεσων κλιμακίων της οργανωτικής δομής.

Η αποκληθείσα Επανάσταση στα Στρατιωτικά Θέματα, γνωστή ως RMA (Revolution in Military Affairs) περιλαμβάνει μεταξύ των στόχων της την ανάπτυξη του πληροφοριακού πολέμου και την συναφή εισαγωγή και χρησιμοποίηση συστημάτων C4ΙSR.
Οι τάσεις σε ότι αφορά στη φύση των μελλοντικών πολεμικών συγκρούσεων, είναι:
Η αυξημένη χρήση οπλικών συστημάτων μεγάλης εμβέλειας και η συναφής ικανότητα καταστροφής στόχων από μεγάλη απόσταση.
Η ολοένα επεκτεινόμενη δυνατότητα εξομοίωσης ενός ολόκληρου πεδίου μάχης σε όλες τις συνθήκες.
Η «έντονη μάχη» για πληροφορίες και υπεροχή διοίκησης και ελέγχου.
Η διεύρυνση του θεάτρου των επιχειρήσεων,
H αύξηση της ευκινησίας και του ρυθμού μάχης καθώς και
H αύξηση των διακλαδικών επιχειρήσεων (χερσαίων, ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων).
Η αυξημένη σημασία των ηλεκτρονικών πολεμικών μέσων.
Η αυξημένη χρήση μη επανδρωμένων οχημάτων.
Η εισαγωγή και χρήση δορυφορικών συστημάτων (επιτήρησης, αναγνώρισης, εντοπισμού θέσης και τηλεπικοινωνιών).
Η εισαγωγή υψηλής τεχνολογίας στις ένοπλες δυνάμεις και η χρησιμοποίησή της στη διεξαγωγή επιχειρήσεων στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον, δίνει τη δυνατότητα συλλογής, επεξεργασίας και εκμετάλλευσης πληροφοριών με ταχύτητα και ακρίβεια και απόκτησης πληροφοριακής υπεροχής έναντι του αντιπάλου.

Παράλληλα, δίνει τη δυνατότητα πλήρους γνώσης και αντίληψης του χώρου διεξαγωγής των επιχειρήσεων, τόσο στους εκτελεστές όσο και στην ανωτάτη ηγεσία. Σήμερα, οι προσπάθειες για την ενσωμάτωση των τομέων που αναφέρονται στις πληροφορίες (Information Technology, Communications, Intelligence) σε ένα συνδυασμένο στοιχείο με τη χρήση τεχνολογίας web, έχουν καταστεί το κλειδί της εξέλιξης.
Από τα προαναφερθέντα δίδεται μία εικόνα του σύγχρονου επιχειρησιακού περιβάλλοντος και των απαιτήσεων των επιτελείων όλων των κλιμακίων, για τη λήψη ορθών και ταχέων αποφάσεων. Η διασύνδεση των δυνάμεων, των μέσων και των οπλικών συστημάτων μέσω ενός πλήρως ενσωματωμένου δικτύου διοίκησης και πληροφόρησης οδήγησε σ’ αυτό που σήμερα ονομάζουμε δικτυο-κεντρικό πόλεμο – network-centric warfare (NCW). Με τον όρο «δικτυο-κεντρικός πόλεμος» αναφερόμαστε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες πραγματοποιούνται με τη χρήση πλήρως ενσωματωμένων συστημάτων υψηλής τεχνολογίας μέσω των οποίων επιδιώκεται η μετατροπή ενός πληροφοριακού πλεονεκτήματος, που αποκτάται εν πολλοίς με την τεχνολογία της πληροφορίας, σε ανταγωνιστικό πολεμικό πλεονέκτημα δυνάμεων κατάλληλα διαδικτυωμένων και με υψηλού επιπέδου πληροφόρηση, σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές.

Η αντίληψη του δικτυο-κεντρικού πολέμου δίνει τη δυνατότητα στους μαχόμενους να μετατρέπουν το πλεονέκτημα της πληροφορίας σε καταλυτική αύξηση της μαχητικής ισχύος. Οι δικτυο-κεντρικές επιχειρήσεις (network-centric operations) εστιάζουν κυρίως στο τακτικό και το επιχειρησιακό επίπεδο του πολέμου, αν και επιδρούν σε όλα τα επίπεδα των στρατιωτικών δραστηριοτήτων από το τακτικό έως το στρατηγικό.

Στο επιχειρησιακό επίπεδο, οι δικτυ-κεντρικές επιχειρήσεις παρέχουν στους διοικητές τη δυνατότητα παραγωγής μαχητικών αποτελεσμάτων ακριβείας σε πρωτόγνωρο επιχειρησιακό ρυθμό, δημιουργώντας προϋποθέσεις για την ταχεία εφαρμογή τρόπων ενεργείας για την αντιμετώπιση των εχθρικών δυνάμεων.

Στον δικτυο-κεντρικό πόλεμο διασυνδέονται τα συστήματα C4ISR όλων των κλιμακίων, από το απλό όχημα αναγνώρισης και το άρμα μάχης έως τους δορυφόρους, τα αεροσκάφη, τα πλοία, τα UAVs. Συστήματα πυρών υποστήριξης, εκτόξευσης πυραύλων, αλλά και υποστήριξης διοικητικής μέριμνας είναι επίσης συνδεδεμένα στο όλο πλαίσιο των δικτυο-κεντρικών επιχειρήσεων.

Διακλαδικότητα -Διαλειτουργικότητα
Οι μελλοντικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι συμμαχικές, θα είναι επιχειρήσεις μικτών συνδυασμένων σχηματισμών, προερχομένων από όλους τους Κλάδους των ενόπλων δυνάμεων.

Το γεγονός αυτό έχει γίνει εμφανές από τις πρόσφατες επιχειρήσεις στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Είναι προφανής η ανάγκη της διακλαδικότητας για τις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, λόγω της γεωγραφικής διαμόρφωσης του ελληνικού εδάφους και ιδιαίτερα λόγω της ύπαρξης πλειάδος νήσων, όπου εκ των πραγμάτων θα κληθούν να δράσουν δυνάμεις όλων των Κλάδων και μάλιστα μέσα σε περιορισμένο χρόνο.

Η ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων, τόσο των προϊσταμένων κλιμακίων όσο και των κατωτέρων, καθώς και η ταχύτητα των ενεργειών θα αποτελέσουν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχία μιας επιχείρησης.
Όπως καθορίζεται και στην Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση (2001) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, η επίτευξη της διακλαδικότητας απαιτεί, μεταξύ των άλλων, τη «δημιουργία Ενιαίου Συστήματος Διοικήσεως και Ελέγχου καθώς και αξιόπιστου συστήματος επικοινωνιών».

Έτσι, η εγκατάσταση ενός τεχνολογικά προηγμένου συστήματος C4ΙSR θα καταστήσει δυνατό τον έλεγχο ενός πολυδιάστατου θεάτρου επιχειρήσεων, στο οποίο θα επιχειρούν συνδυασμένες δυνάμεις όλων των Κλάδων, διοικούμενες από κατάλληλα συγκροτημένο διακλαδικό επιτελείο.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η παραπάνω απαίτηση σαφώς περιλαμβάνεται ως συμπέρασμα στην Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση του ΥΠΕΘΑ (Κεφ. 2ο) με τη φράση: «Επένδυση σε σύστημα C4ΙSR, το οποίο θα έχει άριστο έλεγχο του θαλάσσιου και εναέριου χώρου του Αιγαίου είναι εφικτή και θα έχει τεράστια οφέλη για την Ελλάδα».
Τα συστήματα C4ΙSR δίνουν τη δυνατότητα στο επιτελείο αλλά και τη διοίκηση που επιχειρεί, να έχει ρεαλιστική εικόνα του χώρου μάχης, δυνατότητα άμεσης ενημέρωσης, και ικανότητα αντίδρασης και συντονισμού με τα μαχόμενα τμήματα και με τα προϊστάμενα και υφιστάμενα κλιμάκια διοίκησης.

Η απαίτηση αυτή γίνεται ακόμη μεγαλύτερη λόγω της εφαρμογής του νέου επιχειρησιακού δόγματος του Αρχιστρατήγου, όπως προβλέπεται στην Αμυντική Στρατηγική Αναθεώρηση. Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά το δόγμα αυτό, θα απαιτήσει την ύπαρξη πληροφοριακού συστήματος υψηλού επιπέδου τεχνολογίας, ακρίβειας και ασφαλείας. Μόνο ένα τέτοιο σύστημα θα δώσει τη δυνατότητα ταχείας λήψεως αποφάσεων, μετάδοσης εντολών και πλήρους ελέγχου των επιχειρήσεων ή των ενεργειών σε οποιοδήποτε σημείο κρίσης. Τα σύγχρονα συστήματα C4ΙSR ικανοποιούν πλήρως τη διατυπούμενη στην ΑΣΑ, ανάγκη για ένα «Ενοποιημένο Σύστημα C4ΙSR».
Επισημαίνεται ότι ένα σύστημα C4ΙSR αποτελεί πολλαπλασιαστικό παράγοντα ισχύος, δεδομένου ότι παρέχει υψηλό επίπεδο πληροφόρησης, ταχύτητας και συντονισμού όλων των στοιχείων που συμμετέχουν σε μία επιχείρηση. Κατά συνέπεια δεν μπορεί να νοηθούν σύγχρονες ένοπλες δυνάμεις χωρίς ανάλογες δυνατότητες, ενώ είναι προφανές ότι ένα υψηλού επιπέδου σύστημα C4ΙSR αντισταθμίζει ενδεχόμενη υπεροπλία του αντιπάλου, η οποία εκ πρώτης όψεως δίνει την εντύπωση μη ύπαρξης ισορροπίας δυνάμεων.
Επιχειρησιακές εφαρμογές
Η ανάπτυξη της ικανότητας διοικήσεως και ελέγχου συμπεριλαμβάνεται επίσης στα κριτήρια σύγκλισης που καθόρισε η Ευρωπαϊκή Ένωση, σ’ ότι αφορά στην αξιολόγηση των στρατιωτικών δυνατοτήτων των χωρών-μελών της, προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους για τη συγκρότηση ευρωπαϊκής δύναμης ταχείας αντίδρασης, καθώς επίσης και την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα των πιο σύγχρονων

Συγκροτημάτων Μάχης (Battlegroups) που συγκροτήθηκαν στα πλαίσια του Headline Goal 2010 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα παραπάνω εξηγούν την τάση των σύγχρονων στρατών, κυρίως των ευρωπαϊκών, να μειώνουν τις δαπάνες προμήθειας επιπλέον συνήθων οπλικών συστημάτων ενώ αυξάνουν εκείνες που αφορούν τον εφοδιασμό τους με συστήματα διοίκησης, ελέγχου, επικοινωνιών και συλλογής πληροφοριών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης.

Συγκεκριμένα, αναπτύσσουν συστήματα τόσο για τα υψηλά κλιμάκια όσο και για τα επίπεδα της Ταξιαρχίας, του Τάγματος και του Λόχου, δικτυωμένα κατάλληλα ώστε κάθε πληροφορία από το κατώτερο κλιμάκιο να φθάνει στο υψηλότερο σε πραγματικό χρόνο, όπως και οι εντολές κατά την αντίθετη ροή.

Ειδικότερα, για τα επίπεδα Λόχου έως Ταξιαρχίας αναπτύσσονται και τοποθετούνται τα συστήματα διαχείρισης πεδίου μάχης (battlefield management systems) τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στις διοικήσεις όλων των κλιμακίων να έχουν συνεχή πληροφόρηση, πλήρη και σε πραγματικό χρόνο εικόνα του πεδίου της μάχης και των αναγκών ΔΜ, ενώ μειώνουν το χρόνο λήψεως αποφάσεων και διαβίβασης εντολών και σχεδίων επιχειρήσεων.
Στις ΗΠΑ, όπου αναπτύσσεται το νέο δόγμα χρησιμοποίησης των δυνάμεων στο μέλλον και ειδικότερα συγκροτείται ένας νέος τύπος ταξιαρχίας, η Brigade Combat Team, ένας σχηματισμός ιδιαίτερα κατάλληλος για υπερπόντιες επιχειρήσεις, προβλέπεται ειδική μονάδα (λόχος) πληροφοριών, με την ονομασία ISTAR (Intelligence, Surveillance, Target Acquisition, Reconnaissance) για τις ανάγκες της οποίας αναπτύσσεται ένα νέο σύστημα C4ISR.

Αυτό θα επιτρέψει στη δύναμη να αναπτύσσεται και να μάχεται σε περιβάλλον δικτυο-κεντρικού πολέμου. Ο σκοπός είναι η δημιουργία ενός συστήματος που να εισαγάγει την αντίληψη και τις προτάσεις του μαχητή στην επιχειρησιακή δομή του συστήματος διοίκησης και ελέγχου, προκειμένου να διαρθρωθούν και να εκπληρωθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι απαιτήσεις.

Από την ανάλυση που προηγήθηκε γίνεται προφανές ότι η χρήση συστημάτων C4ISR σε όλα τα κλιμάκια αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση για τη διοίκηση και τον έλεγχο των επιχειρήσεων στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον. Από την άλλη, η δικτυο-κεντρική αντίληψη των επιχειρήσεων ενσωματώνει και διασυνδέει όλα τα συστήματα C4ISR ώστε να εκμεταλλεύονται την πληροφοριακή υπεροχή και τα πλεονεκτήματα της ταχείας λήψης αποφάσεων, της διαβίβασης εντολών και του ελέγχου των ενεργειών.

Ωστόσο, ο κύριος παράγων παραμένει ο άνθρωπος, αφού όλα αυτά τα συστήματα τα χειρίζονται άνθρωποι.

Η απόδοσή τους και η επιτυχία τους στο θέατρο επιχειρήσεων θα εξαρτάται πάντοτε από το επίπεδο εκπαίδευσης και ευφυΐας των χειριστών.

Οι καλύτεροι χειριστές, από πλευράς εκπαίδευσης και δείκτη νοημοσύνης, είναι προφανές ότι θα επικρατούν στο περιβάλλον της δικτυο-κεντρικής αντίληψη του πολέμου.

Ιωάννης Παρίσης, Υποστράτηγος ε.α. Πολιτικός Επιστήμονας, υπ. Δρ Παν. Κρήτης

ΠΗΓΗ