Άρθρο του Joseph Nye στο Βήμα

Τη δεκαετία του ΄50 πολλοί Αμερικανοί φοβούνταν ότι η Σοβιετική Ενωση θα ξεπερνούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα γινόταν η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο. Η Σοβιετική Ενωση είχε τη μεγαλύτερη επικράτεια σε εδάφη παγκοσμίως, διέθετε τον τρίτο μεγαλύτερο πληθυσμό και τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία, ενώ παρήγαγε περισσότερο πετρέλαιο και φυσικό αέριο από τη Σαουδική Αραβία.

Επιπλέον, η ΕΣΣΔ κατείχε σχεδόν το 50% των πυρηνικών όπλων του κόσμου, είχε μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτών από τις ΗΠΑ και απασχολούσε περισσότερους ανθρώπους στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης. Το 1952 πραγματοποίησε την πρώτη δοκιμή της βόμβας υδρογόνου, περίπου ένα χρόνο μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, και ήταν η πρώτη που έστειλε δορυφόρο στο Διάστημα, το 1957.

Με τους όρους της λεγόμενης «ήπιας ισχύος» (σ.σ.: soft power), η κομμουνιστική ιδεολογία είχε ισχυρή απήχηση στη μεταπολεμική Ευρώπη, εξαιτίας των αντιφασιστικών της «διαπιστευτηρίων» και στον Τρίτο Κόσμο εξαιτίας της ταύτισής της με δημοφιλή εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Η σοβιετική προπαγάνδα ενθάρρυνε με ενθουσιασμό τον μύθο του αναπόφευκτου θριάμβου του κομμουνισμού.

Ο Νικίτα Χρουστσόφ κόμπαζε το 1959 ότι η Σοβιετική Ενωση θα ξεπερνούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το 1970- το αργότερο πάντως ως το 1980. Και το 1976, ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ έλεγε σε δυτικούς ηγέτες ότι ο κομμουνισμός θα κυριαρχούσε στον κόσμο ως το 1995.

Αυτές οι προβλέψεις ενισχύονταν από υποτιθέμενους ετήσιους δείκτες οικονομικής ανάπτυξης της τάξεως του 5%- 6% και αύξηση του μεριδίου της ΕΣΣΔ στο παγκόσμιο ΑΕΠ από 11% σε 12,3%, μεταξύ του 1950 και 1970.

Αργότερα όμως, οι σοβιετικοί ρυθμοί ανάπτυξης άρχισαν να μειώνονται. Το 1986 ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ περιέγραψε τη σοβιετική οικονομία σαν «πολύ αποδιοργανωμένη». «Εχουμε μείνει πίσω σε όλους τους δείκτες» είπε.

Αυτό που προκαλεί τη μεγαλύτερη έκπληξη, αν κοιτάξουμε το παρελθόν, είναι το πόσο ανακριβείς ήταν οι εκτιμήσεις της Δύσης για τη Σοβιετική Ενωση. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 επιτροπές της κυβέρνησης των ΗΠΑ υποστήριζαν ότι η σοβιετική ισχύς ξεπερνούσε εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών και οι αμερικανικές εκλογές το 1980 αντικατόπτριζαν αυτούς τους φόβους. Παρ΄ όλα αυτά το 1991 η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε.

Η πτώση της ΕΣΣΔ άφησε τη Ρωσία σημαντικά συρρικνωμένη- εδαφικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Επίσης η ήπια ισχύς της κομμουνιστικής ιδεολογίας είχε εξαφανιστεί. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης το ΑΕΠ της Ρωσίας ανερχόταν μόλις στο 14% των ΗΠΑ και το κατά κεφαλήν εισόδημα μόλις στο 33% των ΗΠΑ.

Η οικονομία της Ρωσίας βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο, με τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας να αντιπροσωπεύουν μόνο το 7% των εξαγόμενων προϊόντων της (σε σύγκριση με το 28% των Ηνωμένων Πολιτειών).

Με όρους ήπιας ισχύος, και παρά τη γοητεία της ρωσικής πολιτιστικής παράδοσης, η Ρωσία έχει σήμερα μικρή παγκόσμια παρουσία. Οπως είπε ο ρώσος αναλυτής Σεργκέι Καραγκάνοφ, η Ρωσία «πρέπει να χρησιμοποιήσει “σκληρή ισχύ” (hard power), συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής ισχύος, επειδή ο κόσμος είναι πλέον πολύ πιο επικίνδυνος και επειδή η ήπια ισχύς της είναι περιορισμένη».

Οι πολιτικοί θεσμοί που είναι απαραίτητοι για μια καπιταλιστική οικονομία λείπουν και η διαφθορά είναι ανεξέλεγκτη. Το σύστημα της δημόσιας Υγείας βρίσκεται σε αποδιοργάνωση, οι δείκτες θνησιμότητας έχουν αυξηθεί, ενώ οι γεννήσεις μειώνονται. Ο μέσος ρώσος άνδρας πεθαίνει στα 59 του χρόνια- εξαιρετικά χαμηλό προσδόκιμο ζωής για μια αναπτυγμένη οικονομία. Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μέχρι τα μέσα του αιώνα ο πληθυσμός της Ρωσίας εκτιμάται ότι θα μειωθεί στα 121 εκατομμύρια από 145 εκατ. που είναι σήμερα.

Τα σενάρια για το μέλλον της Ρωσίας είναι πολλά. Στο ένα άκρο, κάποιοι πιστεύουν ότι η χώρα θα εξελιχθεί σε μια βιομηχανοποιημένη «μπανανία», της οποίας οι διεφθαρμένοι θεσμοί σε συνδυασμό με τα δημογραφικά προβλήματα και τα προβλήματα υγείας θα καταστήσουν αναπόφευκτη την παρακμή. Αλλοι υποστηρίζουν ότι η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων και ο εκσυγχρονισμός θα επιτρέψουν στη Ρωσία να ξεπεράσει τα προβλήματά της και ότι η ηγεσία της κινείται προς αυτή την κατεύθυνση «Με όρους οικονομίας, η Ρωσία μοιάζει όλο και πιο πολύ στη Σοβιετική Ενωση. Υπάρχει τεράστια εξάρτηση από το πετρέλαιο, ανάγκη για κεφάλαια και για σοβαρές μεταρρυθμίσεις. Ο στασιμοπληθωρισμός είναι η μεγαλύτερη απειλή» λέει ο Πίτερ Εϊβεν, πρόεδρος της ρωσικής τράπεζας Αlfa Βank. Ενας ρώσος οικονομολόγος λέει κοφτά ότι «δεν υπάρχει συναίνεση για τον εκσυγχρονισμό».

Οποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, με την πυρηνική ισχύ, το μεγάλο ανθρώπινο κεφάλαιο και τη γεωγραφική της θέση μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας, η Ρωσία διαθέτει τους πόρους για να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα ή για να συμβάλει τα μέγιστα στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Η μεταρρύθμιση της Ρωσίας είναι προς το συμφέρον όλων μας.

ΠΗΓΗ