Τὸ ποίημα γράφτηκε ἀπὸ τὸν Διονύσιο Σολωμὸ τὸν Μάιο τοῦ 1823 στὴν Ζάκυνθο καὶ ἕνα χρόνο ἀργότερα τυπώθηκε στὸ Μεσολόγγι. Τὸ ποίημα συνδυάζει στοιχεῖα ἀπὸ τὸν ρομαντισμὸ ἀλλὰ καὶ τὸν κλασικισμό. Οἱ στροφὲς ποὺ χρησιμοποιοῦνται εἶναι τετράστιχες ἐνῶ στοὺς στίχους παρατηρεῖται ἐναλλαγὴ τροχαϊκῶν ὀκτασύλλαβων καὶ ἑπτασύλλαβων. Τὸ 1828 μελοποιήθηκε ἀπὸ τὸν Κερκυραῖο Νικόλαο Μάντζαρο πάνω σὲ λαϊκὰ μοτίβα, γιὰ τετράφωνη ἀνδρικὴ χορωδία. Ἀπὸ τότε ἀκουγόταν τακτικὰ σὲ ἐθνικὲς γιορτές, ἀλλὰ καὶ στὰ σπίτια τῶν Κερκυραίων ἀστῶν καὶ ἀναγνωρίστηκε στὴ συνείδηση τῶν Ἰονίων ὡς ἄτυπος ὕμνος τῆς Ἑπτανήσου. Ἀκολούθησαν καὶ ἄλλες μελοποιήσεις ἀπὸ τὸν Μάντζαρο (2η τὸ 1837 καὶ 3η τὸ 1839-΄40), ὁ ὁποῖος ὑπέβαλλε τὸ ἔργο του στὸν βασιλιὰ Ὄθωνα (4η «ἀντιστικτικὴ» μελοποίηση, Δεκέμβριος 1844).

Παρὰ τὴν τιμητικὴ ἐπιβράβευση τοῦ μουσικοσυνθέτη Μάντζαρου μὲ τὸν Ἀργυρὸ Σταυρὸ τοῦ Τάγματος τοῦ Σωτήρα (Ἰούνιος 1845) καὶ τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ μὲ Χρυσὸ Σταυρὸ τοῦ ἴδιου Τάγματος (1849), τὸ ἔργο (καὶ εἰδικὰ ἡ πρώτη μελοποίησή του) διαδόθηκε μὲν ὡς «θούριος», ἀλλὰ δὲν υἱοθετήθηκε ὡς ὕμνος ἀπὸ τὸν Ὄθωνα. Ὁ Μάντζαρος τὸ 1861 ἐπανεξέτασε γιὰ 5η φορὰ τὸ ἔργο, αὐτὴ τὴ φορὰ σὲ ρυθμὸ ἐμβατηρίου κατὰ παραγγελία τοῦ ὑπουργοῦ Στρατιωτικῶν.

Ὅταν ὁ βασιλιὰς Γεώργιος Ἃ΄ ἐπισκέφθηκε τὴν Κέρκυρα τὸ 1865, ἄκουσε τὴν ἐκδοχὴ γιὰ ὀρχήστρα πνευστῶν της ἀρχῆς τῆς πρώτης μελοποίησης ποὺ ἔπαιζε ἡ μπάντα τῆς Φιλαρμονικῆς Ἑταιρείας Κερκύρας καὶ τοῦ ἔκανε ἐντύπωση. Ἀκολούθως μὲ Βασιλικὸ Διάταγμα τοῦ Ὑπουργείου Ναυτικῶν (ὑπουργὸς Δ. Στ. Μπουντούρης) ποὺ τὸ χαρακτήρισε «ἐπίσημον ἐθνικὸν ἄσμα» καὶ διατάχθηκε ἡ ἐκτέλεσή του «κατὰ πάσας τὰς ναυτικᾶς παρατάξεις τοῦ Βασιλικοῦ Ναυτικοῦ». Ἐπίσης ἐνημερώθηκαν οἱ ξένοι πρέσβεις, ὥστε νὰ ἀνακρούεται καὶ ἀπὸ τὰ ξένα πλοῖα στὶς περιπτώσεις ἀπόδοσης τιμῶν πρὸς τὸν βασιλιὰ τῆς Ἑλλάδος ἢ τὴν Ἑλληνικὴ Σημαία. Ἀπὸ τότε θεωρεῖται ὡς ἐθνικὸς ὕμνος τῆς Ἑλλάδος.

Τὸ σύνολο τῆς πρώτης μελοποίησης τοῦ «Ὕμνου εἰς τὴν Ἐλευθερίαν» τυπώθηκε γιὰ πρώτη φορὰ σὲ 27 μέρη στὸ Λονδίνο τὸ 1873, ἕνα χρόνο μετὰ τὸ θάνατο τοῦ συνθέτη του. Ὁ ἀντισυνταγματάρχης ἐ.α. Μαργαρίτης Καστέλλης, πρώην διευθυντὴς Μουσικοῦ Σώματος, διασκεύασε τὸν «Ἐθνικὸ Ὕμνο» γιὰ μπάντα, κι αὐτὴ ἡ μεταγραφὴ (ἀπὸ τὴν ὁποία ἀπουσιάζει ἡ σύντομη εἰσαγωγὴ) παίζεται ἀπὸ τὶς στρατιωτικὲς μπάντες ὡς σήμερα. Πάντως, ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι στὰ ἑπτανησιακὰ μουσικὰ ἀρχεῖα σώζονται διασκευὲς τοῦ ἔργου γιὰ μπάντα χρονολογούμενες τουλάχιστον ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1840.

Τὸ ποίημα «Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν» ἀποτελεῖται ἀπὸ 158 τετράστιχες στροφές· ἀπὸ αὐτὲς οἱ 24 πρῶτες στροφὲς καθιερώθηκαν ὡς ἐθνικὸς ὕμνος τὸ 1865. Ἀπὸ αὐτὲς μόνο οἱ δύο πρῶτες εἶναι ἐκεῖνες ποὺ ἀνακρούονται καὶ συνοδεύουν πάντα τὴν ἔπαρση καὶ τὴν ὑποστολὴ τῆς σημαίας καὶ ψάλλονται σὲ ἐπίσημες στιγμὲς καὶ τελετές. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἀνάκρουσής του ἀποδίδονται ὀρθίως τιμὲς στρατιωτικοῦ χαιρετισμοῦ «ἐν ἀκινησία».

Χρησιμοποιεῖται ἐπίσης ὡς ἐθνικὸς ὕμνος τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας.

Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν

(οἱ πρῶτες στροφὲς τοῦ ποιήματος)

Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψη

τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,

σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψη

ποῦ μὲ βία μετράει τὴ γῆ.

Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη

τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,

καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,

χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

Ἐκεῖ μέσα ἑκατοικοῦσες

πικραμένη, ἐντροπαλή,

κι ἕνα στόμα ἀκαρτεροῦσες,

«ἔλα πάλι», νὰ σοὺ πεῖ.

Ἄργειε νάλθει ἐκείνη ἡ μέρα,

κι ἦταν ὅλα σιωπηλά,

γιατί τὰ ‘σκιαζε ἡ φοβέρα

καὶ τὰ πλάκωνε ἡ σκλαβιά.

Πολυτονικὸ σύστημα (Ὅπως ἔγραψε ὁ Διονύσιος Σολωμὸς)

Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψι

τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,

σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψι,

ποῦ μὲ βία μετράει τὴν γῆ.

Ἀπ’ τὰ κόκκαλα βγαλμένη

τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,

καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,

χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

Ἐκεῖ μέσα ἑκατοικοῦσες

πικραμένη, ἐντροπαλή,

κ’ ἕνα στόμα ἀκαρτεροῦσες,

ἔλα πάλι, νὰ σοὺ πῆ.

Ἄργιε νὰ ‘λθη ἐκείνη ἡ ‘μέρα,

καὶ ἦταν ὅλα σιωπηλά,

γιατί τάσκιαζε ἡ φοβέρα

καὶ τὰ πλάκωνε ἡ σκλαβιά.
wikipedia