Καθοριστικής σημασίας στρατηγικός παράγοντας για τις εξελίξεις στη Μεσόγειο θα είναι οι δημογραφικές αλλαγές που συντελούνται μέσα τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες.

Το όλο θέμα, βεβαίως, συνδέεται με τις γενικότερες πλανητικές δημογραφικές τάσεις.

Πιο συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι η έκρηξη των γεννήσεων στις φτωχές περιοχές του πλανήτη θα αυξήσει τον πληθυσμό της Γης κατά 50% μέσα στα επόμενα πενήντα χρόνια.

Υπολογίζεται ότι το 2050, ο πληθυσμός του πλανήτη θα ανέλθει στα 9,3 δισεκατομμύρια από 6,1 που είναι σήμερα.

Αυτό το φαινόμενο της δημογραφικής έκρηξης θα προκαλέσει, κατά πάσα βεβαιότητα, μεγάλα παλιρροϊκά κύματα μετανάστευσης από τις φτωχές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής (κυρίως της Νότιας Μεσογείου) στις περιοχές της ανεπτυγμένης οικονομικά και βιομηχανικά Ευρώπης.

Η αναζήτηση του «ευρωπαϊκού ονείρου» θα γίνει ο μόνιμος στόχος πολλών μαζών από αυτές τις περιοχές.

Αυτές οι προβλέψεις έχουν ήδη αρχίσει να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στην ΕΕ, αφού ήδη το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης και της εισαγωγής στην Ευρώπη υφισταμένων προβλημάτων των περιοχών αυτών (όπως της τρομοκρατίας) άρχισε ήδη να λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις με όλες τις προεκτάσεις που συνεπάγεται η αύξηση αυτού του φαινομένου.

Η εμπειρία του δευτέρου ημίσεως του 20ου αιώνα, κατά τη διάρκεια του οποίου ο πληθυσμός της Γης διπλασιάστηκε, κατέδειξε ότι ο πλανήτης μπορεί να αντέξει την πρόκληση της πληθυσμιακής αύξησης.

Αυτό όμως που μετατρέπει το φαινόμενο αυτό σε μείζον πρόβλημα είναι η ταυτόχρονη υπερσυσσώρευση πλούτου στον ένα πόλο του πλανήτη και της φτώχειας και υπανάπτυξης στον άλλο, που είναι κατά πολύ πολυπληθέστερος.

Είναι χαρακτηριστικές οι προβλέψεις του ΟΗΕ ότι οι 49 φτωχότερες χώρες του κόσμου το συνολικό εισόδημα των οποίων είναι μικρότερο από εκείνο των τριών πλουσιοτέρων ανθρώπων του πλανήτη, αναμένεται να τριπλασιάσουν τον πληθυσμό τους τα επόμενα 50 χρόνια Έχει, δε εξαιρετική σημασία να προσέξει κανείς ότι μεγάλο μέρος της αύξησης του πληθυσμού θα προέλθει από τη Μέση Ανατολή και την Ινδία.

Οι διαστάσεις του προβλήματος γίνονται έντονες αν προσέξει κανείς συγκριτικά τις δημογραφικές εξελίξεις στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα και στις δύο πλευρές της Μεσογείου.

Το έτος 2000, ο πληθυσμός της Νότιας Μεσογείου (Βόρειος Αφρική, Τουρκία, Συρία, Λίβανος, Ισραήλ) ήταν 260 εκατομμύρια και το 2025 αναμένεται να αυξηθεί στα 405 εκατομμύρια.

Κράτη όπως η Αίγυπτος, η Τουρκία και η Συρία αναμένονται να γνωρίσουν μεγάλη δημογραφική έκρηξη. Αντίθετα, ο πληθυσμός της Βόρειας (Ευρωπαϊκής) Μεσογείου ήταν για το έτος 2000, 202 εκατομμύρια και αναμένεται να μειωθεί στα 201 εκατομμύρια το 2025.

Είναι εμφανές ότι η Βόρεια Μεσόγειος γηράσκει πληθυσμιακά ενώ στη Νότια παρατηρείται μεγάλη αύξηση του νεαρού πληθυσμού. Συγκεκριμένα, το 2025, το 39% του πληθυσμού της Νότιας Μεσογείου θα είναι κάτω των 15 ετών ενώ μόλις το 4% θα είναι άνω των 65.

Αυτή η εξέλιξη αναμένεται να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις στην ήδη άσχημη οικονομία των κρατών αυτών που πιθανότατα να προκαλέσει αλυσιδωτές πολιτικές ανακατατάξεις. Αντίθετα, στην Βόρεια Μεσόγειο ποσοστό 14% του πληθυσμού θα είναι κάτω των 15 και 20% άνω των 65 ετών. Αυτό το δεδομένο αναμένεται, μεταξύ άλλων να επηρεάσει το σύστημα των κοινωνικών ασφαλίσεων, και το ισχυρό κοινωνικό κράτος να αναζητήσει λύσεις στην εισαγωγή εργατικού δυναμικού από την Νότια Μεσόγειο.

Αυτή η προοπτική μιας πιο γενικευμένης υποβάθμισης των ανθρωπίνων συνθηκών θα αυξήσει πιθανώς ακόμη περισσότερο τους κινδύνους που προκύπτουν για την ασφάλεια της Ευρώπης, ιδιαίτερα της Βόρειας Μεσογείου.

Στη Νότια Μεσόγειο, η δημογραφική έκρηξη και η ταυτόχρονη αστικοποίηση αυτών των πληθυσμών κάνουν να συρρέουν μαζικά στις πόλεις όχι μόνο άτομα που είναι σε μειονεκτική θέση, αλλά κυρίως δεκάδες εκατομμύρια άνεργοι και όλο και πιο ανήσυχοι νέοι, των οποίων η οργισμένη απογοήτευση αυξάνεται με γεωμετρική ταχύτητα.

Οι σύγχρονες επικοινωνίες εντείνουν τη ρήξη τους με την παραδοσιακή εξουσία και τους κάνουν να συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο καθώς και να εχθρεύονται την παγκόσμια ανισότητα, καθιστώντας τους έτσι πιο δεκτικούς σε εξτρεμιστικές κινητοποιήσεις.

Συνεπώς, η ρευστότητα και η αστάθεια θα είναι βασικά γνωρίσματα του μεσογειακού τοπίου και θα απασχολήσουν, αναπόφευκτα, τους σχεδιασμούς της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας.

Το μεσογειακό περιβάλλον ασφαλείας, όπως εξελίσσεται, θα επηρεάσει, αναπόδραστα τους στρατηγικούς σχεδιασμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή.

Επιπλέον, τα ευρωπαϊκά μεσογειακά κράτη θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για τη διαμόρφωση ενός συλλογικού συστήματος ασφαλείας στη Μεσόγειο, το οποίο θα αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος του υπό εξέλιξη ευρωπαϊκού.

Χρήστος Ιακώβου, Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ) για το Geopolitics-Gr