ΤΟ 53% ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΣΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ

Κάθε άλλο παρά την πολιτική σταθερότητα έφεραν οι εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, από τις οποίες συμπληρώνονται φέτος 47 χρόνια.

Ο τόπος είχε τότε ανάγκη όχι μόνο από τη σταθερότητα, αλλά και από μια πολιτική ειρήνη, που να συνδυαζόταν από αλλαγές.

Η οκταετία της ΕΡΕ και του Κωνσταντίνου Καραμανλή είχε τερματιστεί πλέον και μαζί της τα δύο πολύ κρίσιμα -πολιτικά- χρόνια με τον πρώτο «Ανένδοτο» και τη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη.

Ακόμα και το Παλάτι είχε αποφασίσει να μην κινείται στο καθιερωμένο για εκείνο πολιτικό πλαίσιο. Ο Καραμανλής είχε εγκατασταθεί πλέον στην αλλοδαπή και τα Ανάκτορα δεν έδειχναν καμία διάθεση να υιοθετήσουν την ορφανή πλέον ΕΡΕ. Σ’ ένα βαθμό, δε, ευνοούσαν και την άνοδο της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία.

 

Κι αν ο αρχηγός του κόμματος αυτού, ο Γεώργιος Παπανδρέου, δεν ήταν και το πιο προσφιλές τους πολιτικό πρόσωπο, δεν συνέβαινε το ίδιο με τον «υπαρχηγό» Σοφοκλή Βενιζέλο. Οι αμέσως προηγούμενες εκλογές είχαν διενεργηθεί στις 3 Νοεμβρίου 1963 και είχαν δώσει ισχυρό ποσοστό (42,04%), αλλά όχι και αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία στην Ένωση Κέντρου.

Οι 138 έδρες δεν αρκούσαν και χρειάστηκε η ψήφος ανοχής των 28 βουλευτών της ΕΔΑ για να γίνει πρωθυπουργός ο Γεώργιος Παπανδρέου (με τον Σοφ. Βενιζέλο αντιπρόεδρο της κυβέρνησής του).

Ο «Γέρος» –παίρνοντας την εντολή-εύνοια του Παλατιού (αφού το τελευταίο είχε το συνταγματικό δικαίωμα να προκηρύξει άμεσα νέες εκλογές)– σχημάτισε μια κυβέρνηση περιορισμένης χρονικής διάρκειας. Μια κυβέρνηση με ζωή τριών εβδομάδων, που όμως πρόλαβε να πάρει κάποια φιλολαϊκά μέτρα και να ικανοποιήσει χρονίζοντα κλαδικά αιτήματα.

Έτσι, στις 30 Νοεμβρίου 1963 σχημάτισε υπηρεσιακή κυβέρνηση ο υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννης Παρασκευόπουλος.

Η μάχη των επιγόνων

Στην προεκλογική περίοδο (7 Φεβρουαρίου) έφυγε ξαφνικά από τη ζωή ο Σοφ. Βενιζέλος. Όμως, ο ρόλος τού υπ’ αριθμόν δύο στην κομματική ιεραρχία κάθε άλλο παρά κενός θα έμενε.

Ήδη είχε καταθέσει την υποψηφιότητά του για πρώτη φορά στην εκλογική περιφέρεια Αχαΐας ο γιος του αρχηγού Ανδρέας Παπανδρέου, ενώ για την προσωπική ανέλιξή του ενδιαφερόταν έντονα ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος μετρούσε ήδη 20 χρόνια στα κοινοβουλευτικά έδρανα και θεωρούσε εαυτόν πολιτικό κληρονόμο του συντοπίτη του Σοφ. Βενιζέλου.

Παράλληλα, στις τάξεις του κόμματος υπήρχαν στελέχη (Στέφανος Στεφανόπουλος, Ηλίας Τσιριμώκος, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, Σάββας Παπαπολίτης) που βρίσκονταν πάρα πολλά χρόνια στην πολιτική και είχαν διατελέσει πρωτοκλασάτοι υπουργοί, ακόμα και αρχηγοί μικρών κομμάτων.

Σε αυτό το μάλλον ετερόκλητο πολιτικό σχήμα, όπως ήταν η Ένωση Κέντρου, η μάχη των επιγόνων είχε ξεκινήσει. Ο αρχηγός φαινόταν ισχυρός, αλλά συμπλήρωνε το 76ο έτος της ηλικίας του.

Οι δύο θάνατοι

Ο θάνατος του μάλλον κεντροδεξιού Βενιζέλου και η βαρύτατη ασθένεια του βασιλέως Παύλου (ο οποίος τελικά εξέπνευσε στις 6 Μαρτίου) προϊδέαζε κρίση στις σχέσεις Αυλής-Κέντρου. Στη θέση του έμπειρου Παύλου ανέβηκε στο θρόνο ο 24χρονος Κωνσταντίνος, ενώ η είσοδος του Ανδρέα στις τάξεις της Ένωσης Κέντρου προσέδωσε στο κόμμα κεντροαριστερά χαρακτηριστικά. Αυτά στην πορεία έπαιξαν μεγάλο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις.

Η Ένωση Κέντρου μπορεί να έχασε τον Βενιζέλο, αλλά βάδιζε με ταχύτατους ρυθμούς για την αυτοδύναμη εξουσία.

Η ΕΡΕ κατέβαινε στις εκλογές χωρίς το φυσικό αρχηγό της.

Με δική του επιθυμία τον είχε διαδεχθεί ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος, σε μια προσπάθεια να περισώσει εκλογικά ό,τι μπορούσε, συνασπίστηκε με το Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη. Η ΕΡΕ στις 3 Νοεμβρίου είχε λάβει το 39,37% των εγκύρων ψηφοδελτίων και οι Προοδευτικοί το 3,73%. Όμως, οι κάλπες, όπως περίτρανα αποδείχθηκε στη συνέχεια, δεν είναι μαθηματικά. Δεν αθροίζουν ποσοστά, έστω κι αν στήνονται μόλις δυόμισι μήνες αργότερα από την αμέσως προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση…

Το εκλογικό αποτέλεσμα

Ο «Γέρος», είχε που είχε τον αέρα του νικητή, έλαβε κι ένα πολιτικό δώρο από την Αριστερά (η οποία δεν κατέβασε συνδυασμούς σε άγονες για την ΕΔΑ εκλογικές περιφέρειες) και (ούτε λίγο ούτε πολύ) σάρωσε.

Συγκέντρωσε ποσοστό 52,72% (!) και 171 έδρες, έναντι 35,26% και 107 βουλευτών του συνασπισμού ΕΡΕ-Κόμματος Προοδευτικών. Ακολούθησε με 11,8% (κατά 2,54% χαμηλότερο σε σχέση με το Νοέμβριο) και 22 έδρες η ΕΔΑ. Δύο ημέρες αργότερα, στα ανάκτορα του Τατοΐου, λόγω της ασθένειας του βασιλέως, ο Γεώργιος Παπανδρέου ορκίστηκε πρωθυπουργός. Σχημάτισε την πιο λαοπρόβλητη κυβέρνηση, τουλάχιστον της μεταπολεμικής περιόδου, η οποία όμως δεν ευτύχησε να έχει καν ενάμιση χρόνο ζωής…

Τα πρώτα σύννεφα στην κυβέρνηση του 53%

Διόλου ανέφελο δεν ήταν το ξεκίνημα της νέας κυβέρνησης, παρά το εντυπωσιακό εκλογικό ποσοστό, που άγγιξε το 53%.

Ο βασιλεύς Παύλος ασθενούσε βαριά και η βασίλισσα Φρειδερίκη φέρεται να αναμίχθηκε μέχρι και στο σχηματισμό της κυβέρνησης. Ζήτησε από το θριαμβευτή των εκλογών να τοποθετήσει στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας το στρατηγό Παπανικολόπουλο, όπως είχε πράξει στην κυβέρνηση που είχε σχηματίσει μερικούς μήνες νωρίτερα.

Το σκεπτικό που προέβαλε ήταν ότι «έτσι θα δει με συμπάθεια το Στράτευμα την κυβέρνηση του Κέντρου», αλλά ο Γεώργιος Παπανδρέου αρνήθηκε, στέλνοντας στο Πεντάγωνο τον παραδοσιακό πολιτικό του φίλο Πέτρο Γαρουφαλιά. Τα Ανάκτορα δεν είχαν καμιά αντίρρηση για τον Αρτινό πολιτικό.

Στην ορκωμοσία της κυβέρνησης ο Παύλος βρισκόταν προ της τελευτής. Μόλις που στεκόταν στα πόδια του. Όταν τελείωσε η διαδικασία, ο διάδοχος Κωνσταντίνος ενημέρωσε τον πρωθυπουργό για την τραγική κατάσταση της υγείας του πατέρα του.

Τελικά, στις 6 Μαρτίου ο βασιλεύς εξέπνευσε και ορκίστηκε ο Κωνσταντίνος. Ο πρωθυπουργός, όπως ο ίδιος έλεγε εκείνες τις μέρες, θεωρούσε το νέο βασιλιά παιδί του. Είχαν, άλλωστε, ηλικιακή διαφορά 52 ολόκληρων χρόνων.

Το πρώτο μήνυμα

Δεκατρείς μέρες αργότερα η λαοπρόβλητη κυβέρνηση δοκίμασε ένα ισχυρό σοκ. Για τη θέση του προέδρου της Βουλής πρότεινε τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα και όχι τον Ηλία Τσιριμώκο, ο οποίος είχε αναδειχθεί σε αυτό το αξίωμα στη θνησιγενή θητεία του 1963. Τριάντα βουλευτές της Ένωσης Κέντρου έγραψαν «Δημοκρατία» στο ψηφοδέλτιό τους και το έριξαν στην κάλπη.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου απείλησε με διαγραφές, τονίζοντας σε μια σκληρή δήλωσή του ότι «η δημοκρατία επροδόθη, σήμερον εις την Βουλήν, οι θριαμβευταί της 16ης Φεβρουαρίου εγίναμε χλεύη των ηττημένων».

Στην επαναληπτική ψηφοφορία οι «τριάντα» (που είχαν επικεφαλής τον Σάββα Παπαπολίτη και τον Τσιριμώκο, παλαιούς πολιτικούς και άλλοτε αρχηγούς μικρών κομμάτων που συνέπραξαν στην ίδρυση της Ένωσης Κέντρου) πειθάρχησαν. Όμως, είχαν στείλει το δικό τους μήνυμα. Και ήταν σαφές: τρίζουν τα θεμέλια του κόμματος το οποίο –κακά τα ψέματα– είχε ιδρυθεί από τις πλέον ετερόκλητες δυνάμεις του πολιτικού συστήματος.

Το εσωκομματικό παιχνίδι άναβε για τα καλά. Οι παραδοσιακοί ομαδάρχες του Κέντρου έβλεπαν τον πρωτοεμφανιζόμενο στην πολιτική Ανδρέα να είναι το «πρώτο βιολί» δίπλα στον πατέρα του.

Κάτι που επιβεβαιώθηκε, ανοικτά πλέον, όταν ο «Γέρος» πείστηκε από το γιο του να μην αποδεχθεί το Σχέδιο Άτσεσον για το Κυπριακό, που προέβλεπε ενσωμάτωση της Μεγαλονήσου στην Ελλάδα, με παραχώρηση από μέρους μας του Καστελλόριζου (και πιθανότατα της Ρόδου) στην Τουρκία.

«Μα, μας χαρίζουν πολυκατοικία»

Ο πρωθυπουργός ήταν έτοιμος να το αποδεχθεί με το επιχείρημα «μα, μας χαρίζουν πολυκατοικία…», αλλά ο Ανδρέας κινούνταν στη λογική «δεν παραχωρούμε ούτε μια σπιθαμή ελληνικού εδάφους».

«Γέρος» και υιός πήγαν στο Λευκό Οίκο για να συζητήσουν το θέμα με τον Πρόεδρο Τζόνσον. Εκεί, αποδεχόμενος πλέον τη δεύτερη άποψη, ο πρωθυπουργός είπε στον υψηλό συνομιλητή του:

«Το 1940 εκλήθημεν να παραδοθώμεν ή να υποστώμεν τας συνεπείας της εισβολής. Είπομεν τότε όχι εις τον φασισμόν. Λυπούμεθα βαθύτατα διότι το 1964 αναγκαζόμεθα να πούμε όχι εις την δημοκρατικήν Αμερικήν, διότι η εκλογή την οποίαν μας προσφέρετε δεν είναι διάφορος αυτής που μας προσέφερεν ο Μουσολίνι».

Ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Προεδρίας (αυτό ήταν το αξίωμα που είχε καταλάβει μετά τις εκλογές) γύρισαν στην Αθήνα, τυγχάνοντας ενθουσιώδους υποδοχής στο αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Ήταν σαφές ότι η Ένωση Κέντρου, ως κυβέρνηση, άρχισε να παίρνει διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που συνήθως λάμβανε ο συγκεκριμένος πολιτικός χώρος, ο οποίος κινούνταν στο αυστηρό πλαίσιο του αστικού συστήματος.

Ο Ανδρέας της προσέδιδε κεντροαριστερά γνωρίσματα (τύπου ΕΠΕΚ-Πλαστήρα), κάτι που ανησυχούσε το Παλάτι, τα δημοσιογραφικά συγκροτήματα και τη φιλο-ανακτορική τάση του κόμματος. Και η Αριστερά έβλεπε την κυβέρνηση να της «κλέβει» θέσεις και να υλοποιεί πολιτικές της, αλλά είτε δεν μπορούσε είτε εκτίμησε ότι δεν πρέπει να αντιδράσει.

Δεύτερο δείγμα της αποσύνθεσης του κόμματος ήταν η παραίτηση του Γεώργιου Μαύρου από το αξίωμα του υπουργού Συντονισμού για να μεταπηδήσει στη θέση του διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος.

Η κεντροαριστερή πτέρυγα της Ένωσης Κέντρου είδε αυτή την κίνηση να γίνεται με παρότρυνση συγκεκριμένου δημοσιογραφικού συγκροτήματος (το οποίο υπάρχει και σήμερα) προς τον Μαύρο, ενώ ο ίδιος υποστήριξε αργότερα ότι «το έπραξα γιατί δεν μπορούσα να συνεργαστώ με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη» (υπουργός Οικονομικών τότε).

Τρίτο δείγμα οι δημοτικές εκλογές εκείνης της χρονιάς στο Δήμο Αθηναίων: Πρώτος αναδείχθηκε ο υποψήφιος της ΕΔΑ (Κιτσίκης), δεύτερος της ΕΡΕ (Πλυτάς) και οι Κεντρώοι Κατσώτας (βουλευτής και τέως δήμαρχος) και Τσουκαλάς (εν ενεργεία δήμαρχος) στην τρίτη και τέταρτη θέση αντίστοιχα. Στο κόμμα του 53%…

Η σύνταξη της Φρειδερίκης

Εκείνο τον καιρό νυμφεύεται και ο νεαρός βασιλιάς. Η εορταστική ατμόσφαιρα έδειχνε ένα κλίμα αγαστής συνεργασίας με την κυβέρνηση.

Λίγο αργότερα, όμως, τα Ανάκτορα φρόντισαν να «δείξουν (και) τα δόντια τους» στον πρωθυπουργό. Η Φρειδερίκη θέτει θέμα συνταξιοδότησής της ζητώντας έξι εκατομμύρια δραχμές το χρόνο. Η κυβέρνηση αποδέχεται το αίτημά της, αλλά κάνει λόγο για το ήμισυ του συγκεκριμένου ποσού.

Η βασιλομήτωρ αποστέλλει αυστηρή επιστολή στον Γεώργιο Παπανδρέου, τονίζοντάς του ότι «αισθάνομαι την ανάγκη να σας παρακαλέσω να μην προχωρήσετε εις την πραγματοποίησιν της επιχορηγήσεώς μου» και καθιστώντας σαφές ότι «δεν προτίθεμαι να απομακρυνθώ της πατρίδος μας».

Το ύφος και η τελευταία επισήμανσή της –αφού ποτέ δεν της ζητήθηκε κάτι τέτοιο- εξόργισαν τον πρωθυπουργό.

Ο «Γέρος», χωρίς καλά καλά να έχει ξεπεράσει το πρώτο σοκ, δοκίμασε και το δεύτερο, διαπιστώνοντας ότι ο υπουργός του Γαρουφαλιάς, ο αρχηγός του ΓΕΣ Γεννηματάς και ο επικεφαλής του Στρατιωτικού Οίκου του βασιλέως Κωνσταντίνος Δόβας (ο πρωθυπουργός της υπηρεσιακής κυβέρνησης που διεξήγαγε τις εκλογές του 1961) κατήρτισαν βασιλικό διάταγμα για τη μετονομασία του Εθνικού Στρατού σε Βασιλικό Στρατό. Χωρίς ο ίδιος να γνωρίζει τίποτα…

Η ΡΟΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 15 ΙΟΥΛΙΟΥ 1965 – 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967

Η αιώνια κόντρα Ανδρέα – Μητσοτάκη

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στους κόλπους της Ένωσης Kέντρου έγινε αναμέτρηση δύο κόσμων.

Από τη μία πλευρά ήταν η κεντροαριστερή προσέγγιση των πραγμάτων που έβλεπε τη συμπόρευση του Κέντρου με την ΕΔΑ, τουλάχιστον στο πεδίο των κοινωνικών αγώνων, αν όχι και σε κάτι περισσότερο.

Από την άλλη, ο στόχος ήταν η συμπόρευση των Ανακτόρων με την Kοινοβουλευτική Δεξιά (ΕΡΕ) και τους συντηρητικούς κύκλους του κυβερνώντος κόμματος.

Ως προμετωπίδα αυτής της αναμέτρησης ήταν, από τη μία πλευρά, ο Γεώργιος Παπανδρέου και από την άλλη ο βασιλεύς Κωνσταντίνος.

Ηλικίας (το 1965) 77 χρονών ο πρώτος και 25 ο δεύτερος. Όμως, οι οργανωτικοί εγκέφαλοι αυτής της αναμέτρησης ήταν δύο πρόσωπα της «γενιάς των σαρανταπεντάρηδων», ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Και κάπως έτσι έστησαν τα πράγματα στο μεταπολιτευτικό πολιτικό σκηνικό: ιδρύοντας το ΠΑΣΟΚ το 1974 ο Ανδρέας και αναλαμβάνοντας την ηγεσία της Ν.Δ. ο Κ. Μητσοτάκης, δέκα χρόνια αργότερα.

Με το ΠΑΣΟΚ ο πρώτος αποποιήθηκε την πολιτική κληρονομιά του πατέρα του, πήρε μόνο τα κεντροαριστερά στοιχεία από εκείνη και έστησε ένα ριζοσπαστικό σχήμα που κινήθηκε περισσότερο στη λογική της προδικτατορικής ΕΔΑ, αλλά απαλλαγμένο από τις αγκυλώσεις της. Ο δεύτερος, όταν ανέλαβε το τιμόνι της Νέας Δημοκρατίας, κατάφερε να εξαφανίσει τα στοιχεία της Ακροδεξιάς που δρούσαν (τόσο στα γεγονότα του ’65, όσο και στις παρυφές του κόμματός του πριν από εκείνον) και να καταστήσει ισχυρή και ενωμένη την παράταξη της Κεντροδεξιάς.

Δεν είναι διόλου τυχαίο το γεγονός ότι η κόντρα τους ήταν πάντοτε πολύ σκληρή και ενίοτε έπαιρνε ακραία χαρακτηριστικά.

Ήταν μια κόντρα που τερματίστηκε τυπικά πριν από 15 χρόνια, όταν ο Ανδρέας πέρασε στην αιωνιότητα. Όμως, τα τραγικά εκείνα γεγονότα της τριετίας 1964-1967 μπαίνουν και σήμερα στο πεδίο αντιπαράθεσης της πολιτικής ζωής.

Μπορεί από τους πρωταγωνιστές να βρίσκονται μόνο δύο στη ζωή (ο υπερήλιξ Μητσοτάκης και ο περιθωριοποιημένος πολιτικά -εδώ και πάρα πολλά χρόνια- τότε βασιλεύς Κωνσταντίνος), αλλά τα γεγονότα της εποχής αναδεικνύονται πότε στην αντιπαράθεση των δύο μεγάλων κομμάτων και πότε στα εσωτερικά του ενός. Και η ροή των πραγμάτων φαίνενται από την εποχή των «Ιουλιανών». Στόχος των Ανακτόρων ήταν ο Ανδρέας, ενώ το βασικό πρόσωπο που δαιμονοποιούσαν οι δυνάμεις του Κέντρου ήταν ο Μητσοτάκης (με το βασιλέα, τη Φρειδερίκη και τους τρεις πρωθυπουργούς των κυβερνήσεων των Αποστατών να περνούν σε δεύτερο ρόλο).

«Ήτο φίλος και απελάμβανε…»

Η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου έπεσε στις 15 Ιουλίου 1965. Είχαν προηγηθεί η ανταλλαγή τριών σκληρών επιστολών μεταξύ βασιλέως και πρωθυπουργού και η άρνηση του Παλατιού να δεχθεί την αντικατάσταση του αρχηγού ΓΕΣ και του αρμόδιου υπουργού.

Σε μια ανάπαυλα των δραματικών γεγονότων της εποχής, ο «Γέρος» είχε πει χαριτολογώντας για τον άλλοτε στενό του συνεργάτη Πέτρο Γαρουφαλιά: «Επίστευα ότι ήτο φίλος μου και απλώς απελάμβανε της εμπιστοσύνης των Ανακτόρων. Συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο. Ήτο φίλος των Ανακτόρων και απελάμβανε της δικής μου εμπιστοσύνης».

Ο Π. Γαρουφαλιάς, πέραν της μετονομασίας του Στρατού σε «Βασιλικό Στρατό» (κατά τα πρότυπα του Βασιλικού Ναυτικού και της Βασιλικής Αεροπορίας), έδινε τα πάντα για να επιβεβαιωθεί η ανάμιξη του Ανδρέα Παπανδρέου στην οργάνωση των κατωτέρων αξιωματικών που έφερε την ονομασία ΑΣΠΙΔΑ (από το πρώτο γράμμα των λέξεων «Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα Ιδανικά Δημοκρατία Αξιοκρατία»).

Ο βασιλεύς αρνήθηκε την αντικατάσταση του Γαρουφαλιά από τον ίδιο τον πρωθυπουργό με το επιχείρημα ότι δεν μπορεί να προΐσταται σε ένα υπουργείο για το οποίο ερευνάται μια υπόθεση που φέρεται να έχει ως «εγκέφαλο» το γιο του, έστω κι αν ο τελευταίος είναι υπουργός.

Το αντεπιχείρημα της άλλης πλευράς ήταν ότι δεν μπορεί να με δέχεται ως πρωθυπουργό και να μη με θέλει για υπουργό.

Η συνάντηση της οριστικής ρήξης έγινε στα Ανάκτορα το απόγευμα της 15ης Ιουλίου 1965. Αμέσως μετά ορκίστηκε πρωθυπουργός ο Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας.

Από τα «Γαργάλα τα» στο… αναμενόμενο

Ξεσπούν αυτόματα διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και σε άλλες πόλεις. Στην αποδόμηση του νέου πρωθυπουργού συμβάλλει τα μέγιστα και ο γνωστός συγγραφέας και δημοσιογράφος της εποχής Δημήτρης Ψαθάς, ανακαλύπτοντας στίχους της νεότητας του ποιητή και ακαδημαϊκού.

«Τα στήθη σου ήσαν άσπρα σαν τα γάλατα και μου ’λεγες γαργάλα τα»…

Ο Αιτωλοακαρνάνας ακαδημαϊκός καταψηφίστηκε από τη Βουλή. Ίδια τύχη είχε, λίγο αργότερα, και η κυβέρνηση του Ηλία Τσιριμώκου.

Ευδόκιμη ήταν του Στέφανου Στεφανόπουλου, η οποία συγκέντρωσε μεγαλύτερο αριθμό «αποστατών» και το σύνολο των βουλευτών της ΕΡΕ και του Κόμματος Προοδευτικών. Και οι τρεις κυβερνήσεις καταψηφίστηκαν από την Ένωση Κέντρου και την ΕΔΑ.

Τα επεισόδια έγιναν μέρος της καθημερινότητας της καλοκαιρινής πρωτεύουσας. Μέχρι και θάνατος σημειώθηκε, του φοιτητή της Αριστεράς Σωτήρη Πέτρουλα.

Τα πολιτικά πάθη απλώθηκαν στο σύνολο σχεδόν του ελληνικού λαού. Η μόνη προσπάθεια κατευνασμού τους σημειώθηκε το Δεκέμβριο του 1966, όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος συμφώνησαν με τον Κωνσταντίνο στο σχηματισμό εξωκοινοβουλευτικής κυβέρνησης, υπό τον Ιωάννη Παρασκευόπουλο.

Ο «Γέρος» έπεισε και τον Ανδρέα με τους φίλους του βουλευτές της Ε.Κ. να την ψηφίσουν, παρά τις ζωηρές αντιρρήσεις που είχαν.

Στόχος τους η διενέργεια εκλογών για να δοθεί τέλος στο πολιτικό αδιέξοδο. Οι εκλογές είχαν προαναγγελθεί, αλλά από την 1η Φεβρουαρίου 1967 η «πονηρή αλεπού» της πολιτικής, ο Σπύρος Μαρκεζίνης, είχε προβλέψει: «Εκλογές δεν θα γίνουν. Φοβούμαι τον άγνωστο συνταγματάρχη».

Στο μεταξύ έπεσε η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου και τα Ανάκτορα έδωσαν την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό της ΕΡΕ. Στις 3 Απριλίου ορκίστηκε πρωθυπουργός ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, τα ξημερώματα της 21ης τον ξύπνησαν τα… τανκς.

Όπως και τον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος, μόλις πήγαν να τον συλλάβουν, ανακοινώνοντάς του ότι έγινε δικτατορία, περιορίστηκε στο να πει: «Ανεμένετο και εγένετο…».

Οι 19+1 πρωταγωνιστές της δραματικής τριετίας

Δεκαεννέα πρόσωπα με την παρουσία τους κι ένα με την απουσία του πρωταγωνίστησαν στα δραματικά –σε πολιτικό επίπεδο- γεγονότα της τριετίας 1964-1967.

Είκοσι, συνολικά, πρόσωπα του προσκηνίου (τα περισσότερα) και του παρασκηνίου (τα υπόλοιπα) που έθεσαν τη δική τους σφραγίδα εκείνη την τριετία.

Τα πρόσωπα αυτά ήταν τα εξής:

1ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Στην πολιτική ζωή μετρούσε τότε σχεδόν πενήντα χρόνια. Είχε κάνει σχεδόν τα πάντα. Έγινε νομάρχης, υπουργός, αρχηγός μικρού κόμματος, πρωθυπουργός.

Είχε αποκτήσει τη φήμη δεινού ρήτορα, αλλά μέχρι το 1961 δεν κατάφερε να γίνει ηγέτης. Τότε, με τις αμφισβητούμενου κύρους εκλογές, άρχισε να αποκτά αυτά τα χαρακτηριστικά. Μετά τις εκλογές του 1964 είδε το νέο βασιλιά ως παιδί του. Οι σχέσεις τους ήταν θαυμάσιες, αλλά γρήγορα έφτασαν στα άκρα…

2ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

Σε ηλικία μόλις 24 ετών νόμιζε ότι θα ελέγξει τα πάντα στην ελληνική επικράτεια. Κυβέρνηση, Βουλή, Στρατό. Δεν τα κατάφερε. Όπως ο ίδιος παραδέχθηκε, μετά από χρόνια, έκανε πολλά λάθη, τα οποία απέδωσε στο νεαρόν της ηλικίας του. Μέσα σε ούτε τέσσερα χρόνια κατάφερε να τα χάσει όλα και να ιδιωτεύει εδώ και 44 ολόκληρα χρόνια.

3 ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Εισήλθε σαν… σίφουνας στην πολιτική ζωή και κατάφερε να τα ζήσει όλα. Άλλαξε την πορεία τού (πατρικού του) πολιτικού χώρου και του τόπου ολόκληρου. Είναι μαθηματικά βέβαιο ότι αν δεν είχε αναμιχθεί στην πολιτική, τα πάντα θα ήταν σε διαφορετική τροχιά. Ήταν ο πολιτικός που απέκτησε τους περισσότερους φίλους που «έπεφταν στον γκρεμό» για εκείνον αλλά και φανατικούς εχθρούς.

4ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ

Δεν έκρυψε ποτέ τις πολιτικές του φιλοδοξίες. Σε ηλικία μόλις 40 ετών (κάτι αδιανόητο για τα δεδομένα της εποχής) είχε διεκδικήσει την ηγεσία του Κόμματος Φιλελευθέρων.

Πρωταγωνιστής των εξελίξεων όχι μόνο το ’65, αλλά και μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα.

5 ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ

Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ), τοποθετημένος από την κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου. Στα δραματικά γεγονότα του θέρους του ’65, πάντως, ο ρόλος του δεν ήταν δίπλα στον πρωθυπουργό που τον τοποθέτησε. Επί των ημερών του ο Στρατός παρέμεινε προσηλωμένος στις παραδοσιακές πολιτικές του αντιλήψεις.

6 ΒΑΣΙΛΟΜΗΤΩΡ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ

Όλες οι μαρτυρίες της εποχής συγκλίνουν στο ότι η μητέρα του βασιλέως έριχνε λάδι στη φωτιά στην αντιπαράθεσή του με τους Παπανδρέου και την Αριστερά.

7 ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

Συνομιλητής του Παλατιού πάντοτε, έστω και από τους μη προνομιακούς. Παραδοσιακά στεγαζόταν στη Δεξιά. Στο κέντρο κατευθύνθηκε μόλις εδραιώθηκε η επικυριαρχία του Καραμανλή στον πολιτικό του χώρο. Κι όταν χρειάστηκε έγινε ο πρωθυπουργός του Παλατιού, ισορροπώντας σε τεντωμένες ισορροπίες για 15 μήνες.

8ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΣΑΛΙΔΗΣ

Ο πρόεδρος της ΕΔΑ, Νέστωρ της Αριστεράς. Επί 16 έτη ισορροπούσε με τη γραφειοκρατική λογική της εξόριστης ηγεσίας του ΚΚΕ. Επί των ημερών του το κόμμα του έφτασε μέχρι τα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (1958), ενώ η Νεολαία Λαμπράκη έγινε η πιο μαζική οργάνωση της Νέας Γενιάς.

9 ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ

Ο εκδότης των «Νέων» και του «Βήματος», ο οποίος αρχικά συμπορεύτηκε με το Παλάτι για την ανατροπή της κυβέρνησης Παπανδρέου, παίρνοντας ενεργά μέρος στις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις της εποχής. Γρήγορα, όμως, άλλαξε ρότα.

10ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΛΟ­ΠΟΥ­ΛΟΣ

Ένας πνευματικός άνθρωπος που βρέθηκε ξαφνικά στο τιμόνι ενός κόμματος εξουσίας, το οποίο στη συνείδησή του είχε άλλον αρχηγό. Χρησιμοποιούσε «κορώνες» για να εδραιωθεί ενώ εκ φύσεως ήταν διαλλακτικός. Γι’ αυτό ποτέ δεν έγινε ηγέτης. Μεταπολιτευτικά πέτυχε να καθιερωθεί ως κρίσιμη εθνική μονάδα.

11ΠΕΤΡΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ

Τυπικά ήταν η «πέτρα του σκανδάλου». Με την άρνησή του ν’ αποχωρήσει «αναίμακτα» από τη θέση του υπουργού Εθνικής Άμυνας, εξυπηρετώντας τον πρωθυπουργό, του οποίου ήταν παραδοσιακά πολιτικός φίλος.

12ΗΛΙΑΣ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ

Τίναξε στον αέρα την πολιτική του υστεροφημία. Από συνιδρυτής του ΕΑΜ, που δεν κατάφερνε να εδραιωθεί στο χώρο του Κέντρου (αφού δεν διέθετε… πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων), πέρασε στην «αντίπερα όχθη»…

13ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ-ΝΟΒΑΣ

Πρόεδρος της Βουλής στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου και διάδοχός του αμέσως μετά. Έτερον ουδέν.

14ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ

Ο αρχηγός του Κόμματος Προοδευτικών ακολούθησε, χωρίς ακρότητες όμως, τον αντι-παπανδρεϊκό δρόμο.

15ΠΑΝΟΣ ΚΟΚΚΑΣ

Ο άνθρωπος του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στο χώρο του Τύπου. Εκδότης της εφημερίδας «Ελευθερία», η οποία σήκωσε το βάρος του πρώτου «ανένδοτου αγώνα» και πολέμησε όσο καμία άλλη τον δεύτερο, που ακολούθησε τα «Ιουλιανά».

16ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Εργαζόταν μεθοδικά ως επικεφαλής μιας ομάδας μεσαίων αξιωματικών για να επιτύχει αυτό που… πέτυχε την 21η Απριλίου 1967. Η κυβερνητική αλλαγή του 1965 ωφέλησε εκείνον και τους συνεργάτες του να αναρριχηθούν σε θέσεις-κλειδιά του Στρατεύματος.

17ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ΑΛΕΞΙΑ

Είδε το πρώτο φως της ημέρας λίγο πριν από τα «Ιουλιανά». Η παρουσία της στην Κέρκυρα, τις πρώτες ημέρες της γέννησής της, παρά λίγο να επενεργήσει θετικά στη εξομάλυνση των σχέσεων του πατέρα της με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Τελικά έγινε… σύνθημα: «Αλεξία, πάρε θέση».

18ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΣΠΑΝΤΙΔΑΚΗΣ

Διάδοχος του Ι. Γεννηματά στην ηγεσία του ΓΕΣ, στην οποία τοποθετήθηκε επί κυβερνήσεως «αποστατών». Σχεδίαζε την εκτροπή για λογαριασμό του Παλατιού, αλλά τον πρόλαβαν οι Συνταγματάρχες. Συμπορεύτηκε μαζί τους, ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησής τους, μέχρι το αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967 κι έκτοτε πέρασε στην επετηρίδα των… πολιτικών αζήτητων.

19ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ

Εισαγγελεύς του Αρείου Πάγου. Αναφέρεται εδώ ως το κατεξοχήν πρόσωπο των Ανακτόρων στην κορυφή της πυραμίδας της δικαστικής ιεραρχίας, η οποία έπαιξε σημαίνοντα ρόλο (λόγω της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ) στην κρίση των σχέσεων βασιλέως-πρωθυπουργού. Πρωθυπουργός διατέλεσε από τις 21 Απριλίου έως τις 13 Δεκεμβρίου 1967.

20ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

Πρωταγωνίστησε στις εξελίξεις της τετραετίας 1964-1967 με την… απουσία του. Παρέμεινε πάντα, όμως, ο αδιαμφισβήτητος κοινοβουλευτικός ηγέτης του κοινοβουλευτικού φιλοβασιλικού χώρου. Αρνήθηκε όμως να καθίσει στα έδρανα της αντιπολίτευσης…

paraskevi13.com