του Ευστάθιου Κουτσουράκη*

Η εξωτερική πολιτική που εφαρμόζει το AKP του Ερντογάν, από τότε που ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας, χαρακτηρίζεται από έντονη κινητικότητα και έχει ως κύριο στόχο να καταστήσει την χώρα μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη.

Ο βασικός διαμορφωτής της εξωτερικής πολιτικής της χώρας Αχμέτ Νταβούτογλου,  αν και πιστεύει πως η Τουρκία πρέπει να έχει μια πιο αυτόνομη παρουσία, δεν επιθυμεί να αμφισβητήσει ανοιχτά την βασική θέση των κεμαλικών για σύνδεση με την Δύση.

Η διατήρηση μιας μετριοπαθούς στάσης έναντι της Δύσης και οι διακηρύξεις πως η ένταξη στην ΕΕ παραμένει, έστω και σε ρητορικό επίπεδο, βασικός στόχος της εξωτερικής πολιτικής της χώρας εξασφαλίζουν στο AKP την εικόνα ενός σύγχρονου φιλοδυτικού κόμματος.

Εξασφαλίζει έτσι την υποστήριξη των δυτικών και των μετριοπαθών στοιχείων της τουρκικής κοινωνίας που βλέπουν το AKP ως ένα κόμμα το οποίο έχει να κάνει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και την πρόθεση να φέρει κοντά την χώρα στην Ευρώπη.

Το ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο η νέα εξωτερική πολιτική της Τουρκίας που εφαρμόζεται με βάση το «Στρατηγικό Βάθος» είναι συμβατή με την ανάπτυξη της ΚΕΠΠΑ και ΕΠΑΑ; Η ένταξη της Τουρκίας στους παραπάνω μηχανισμούς θα διευκολύνει την εφαρμογή αυτού του δόγματος;

Είναι βέβαιο πως η συμμετοχή της Τουρκίας στον σκληρό πυρήνα της ευρωπαϊκής οικογένειας αναβαθμίζει την γεωπολιτική της εικόνα.

Μέσα από την συμμετοχή στο Συμβούλιο αποκτά την δυνατότητα να συνδιαμορφώνει την στάση της ΕΕ σε ζητήματα του άμεσου ενδιαφέροντός της. Είναι όμως οι βασικές επιδιώξεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής συμβατές με αυτές των άλλων κρατών μελών ώστε να μπορέσει να διαμορφωθεί μια κοινή εξωτερική πολιτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο;

Η κυβέρνηση του AKP τα τελευταία χρόνια έχει προβεί σε μια σειρά από ενέργειες που δεν βρίσκουν σύμφωνους τους περισσότερους ευρωπαίους.

Το 2006 η ηγεσία του ΑΚΡ, κάλεσε στην Τουρκία, τον ηγέτη της Χαμάς, Χαλέμ Μεσάαλ, διαφοροποιώντας σαφώς την στάση της από τα υπόλοιπα Δυτικά κράτη που δεν αναγνωρίζαν το αποτέλεσμα των παλαιστινιακών εκλογών. Επίσης εξέφρασε με πολύ έντονο τρόπο την αντίθεσή του από τις πρακτικές των ΗΠΑ στην περιοχή της Μέσης Ανατολής .

Όμως το πιο χαρακτηριστικό σημείο της διαφοροποίησης της εξωτερικής πολιτικής του ΑΚΡ είναι η σύσφιξη των σχέσεων με το ισλαμικό Ιράν την στιγμή μάλιστα που οι ανησυχίες για το πυρηνικό του πρόγραμμα εντείνονται .

Ο ίδιος ο Νταβούτογλου έχει άλλωστε αναγνωρίσει πως οι διαφοροποιήσεις στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας μπορεί να θέσει σοβαρές δυσκολίες στην διαδικασία ένταξης .

Ως γνωστό και στις τάξεις της ΕΕ υπάρχουν πολλά διαφορετικά συμφέροντα και απόψεις που έχουν εμποδίσει τους ευρωπαίους να διαμορφώσουν κοινές θέσεις για πολύ σημαντικά ζητήματα όπως ο πόλεμος στο Ιράκ.

Η ύπαρξη αυτών των αντιθέσεων αλλά και η αντίληψη πως η εξωτερική πολιτική βρίσκεται στον σκληρό πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας έχουν περιορίσει την ολοκλήρωση σε αυτόν τον τομέα. Θα μπορούσε λοιπόν, κάποιος να ισχυριστεί πως η ένταξη της χώρας στην ΕΕ δεν την υποχρεώνει να ακολουθήσει τις επιλογές των άλλων κρατών-μελών.

Αν και κάτι τέτοιο ως ένα βαθμό ισχύει, πρέπει να ληφθούν υπ όψιν δύο βασικοί παράμετροι αυτού του δόγματος που δεν ευνοούν την εφαρμογή τους εντός της ΚΕΠΠΑ. Πρώτον η Τουρκία πρέπει να έχει μια αυτόνομη παρουσία στην περιοχή που θα την καθιστά ευέλικτη στην διαμόρφωση συμμαχιών. Δεύτερον, η Τουρκία επιχειρεί να εκμεταλλευτεί την πολιτισμική της συγγένεια με τις χώρες της γεωπολιτικού χώρου της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής

Η Τουρκία είναι πλέον ένας δυναμικός παίχτης στην περιοχή που επιδιώκει να αναβαθμίσει τον γεωπολιτικό του ρόλο και σύμφωνα με τον Αχμέτ Νταβούτογλου δεν πρέπει να διστάζει « την αναδιαμόρφωση των σχέσεων ισχύος κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές, και στη δημιουργία μιας ενδοχώρας (Hinterland) με την οποία θα ενισχυθούν οι μακροπρόθεσμοι πολιτισμικοί, οικονομικοί και πολιτικοί δεσμοί» .

Με τον τρόπο αυτό η Τουρκία μπορεί να προβεί στην δημιουργία πολλαπλών συμμαχιών που θα της επιτρέψουν να ανεξαρτητοποιηθεί από την Δύση εφαρμόζοντας μια πολιτική ισορροπιών στην περιοχή .

Μια  τέτοια εξέλιξη θα αναβαθμίσει την γεωπολιτικής της θέση επιτρέποντας να παίξει τον ρόλο της περιφερειακής δύναμης στην περιοχή.  Όπως μας επισημαίνει ο Στέλιος Αλειφαντής το δόγμα του “στρατηγικού βάθους” θέλει την Τουρκία χειραφετημένη από δυτικές εξαρτήσεις διαχωρίζοντας την θέση της από πολιτικές επιλογές και διπλωματικούς χειρισμούς που δεν εξυπηρετούν την περιφερική της πολιτική .

Το δόγμα του «Στρατηγικού Βάθους» που είναι ουσιαστικά απόρροια των νέο-οθομανισμών αντιλήψεων στις εξωτερική πολιτική της χώρας, αντιλαμβάνεται την χώρα ως γέφυρα ανάμεσα στον Δυτικό και τον Ισλαμικό κόσμο.

Αν και αρκετοί ερμηνεύουν αυτήν την πολιτική ως συμβατή με μια Τουρκία ενταγμένη στην ένωση, υπάρχει και η άποψη πως αύτη είναι ουσιαστικά μια εναλλακτική στρατηγική που έρχεται σε αντίθεση με την κεμαλική αντίληψη για το ποιος θα πρέπει να είναι ο εξωτερικός προσανατολισμός της χώρας .

Ο Νταβούτογλου στα κείμενά του κάνει μια σαφή σύνδεση των πολιτισμικών στοιχείων με τον εξωτερικό προσανατολισμό της χώρας.

Αν και ως ρεαλιστής δεν παραβλέπει την σημασία άλλων μεταβλητών όπως η γεωγραφία και οι άλλοι παράμετροι που διαμορφώνουν τους συσχετισμούς ισχύος σε μια περιοχή, δίνει έμφαση στον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικές ελίτ προσλαμβάνουν τα πολιτισμικά στοιχεία και τις ακόλουθές συνέπιες στον εξωτερικό προσανατολισμού μιας χώρας.

Η αποποίηση της κληρονομίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τους κεμαλιστές, και η περιχαράκωση τους στην προσπάθεια δημιουργίας ενός δυτικού τύπου έθνους-κράτους, περιόρισε την τουρκική εξωτερική πολιτική σε μια συνεχή προσπάθεια υπεράσπισης των συνόρων, ενώ την ώθησε να ταυτιστεί με τον Δυτικό άξονα .

Η επιλογή αυτή οδήγησε σε περιορισμό των σχέσεων με τον μουσουλμανικό κόσμο. Η διάλυση όμως της Σοβιετικής Ένωσης, δίνει μια σημαντική ευκαιρία στην Τουρκία. Μπορεί πλέον με όχημα την ισλαμική θρησκεία και πολιτισμό να επεκτείνει την επιρροή της στις μουσουλμανικές χώρες της Ευρασίας σε μια περιοχή με πολύ μεγάλη γεωπολιτική και γεωοικονομική αξία .

Ο Νταβούτογλου πιστεύει στην ενοποίηση του γεωπολιτικού χώρου της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής, με κύριο στοιχείο τον κοινό ισλαμικό πολιτισμό.

Όπως και στην περίπτωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος όπου δύνεται έμφαση στον ρόλο που παίζει ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ως ενοποιητικό στοιχείο, έτσι και στην περίπτωση των μουσουλμανικών κρατών ο ισλαμικός πολιτισμός σύμφωνα με τον Νταβούτογλου δημιουργεί «…μια οντολογική συναίσθηση, η οποία διεισδύει άμεσα στο νου κάθε ατόμου, ανεξαρτήτως από την εθνική ή την τοπική του καταγωγή».

Είναι πλέον σαφές πως εντός της Τουρκίας υπάρχουν δύο διαφορετικές ιδεολογικές τάσεις γύρω από την φύση της τουρκικής δημοκρατίας, που έχουν επιπτώσεις στην διαμόρφωση των γεωπολιτικών επιλογών της χώρας.

* Πολιτικός επιστήμων, διεθνολόγος, συνεργάτης ΕΛ.Κ.Ε.Δ.Α.