Χαρακτηριστικά προσωπικής μονομαχίας δύο ισχυρών πολιτικών ηγετών, του Βλαντιμίρ Πούτιν και του Ταγίπ Ερντογάν, προσλαμβάνει η αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας.

Το σύνθημα έδωσε ο πρόεδρος της Ρωσίας, την περασμένη Δευτέρα, όταν απέδωσε την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους SU-24 σε προσπάθεια της Αγκυρας να προστατέψει το λαθρεμπόριο συριακού πετρελαίου από το «Ισλαμικό Κράτος» μέσω Τουρκίας. Μία ημέρα αργότερα, το ρωσικό υπουργείο Αμυνας οργάνωσε εσπευσμένα συνέντευξη Τύπου όπου παρουσίασε ντοκουμέντα (χάρτες και αεροφωτογρφίες) προς υποστήριξη των καταγγελιών Πούτιν. Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν ενισχύουν τη θέση της Μόσχας ότι οι τζιχαντιστές επιδίδονται σε λαθρεμπόριο πετρελαίου και βενζίνης μέσω τριών διαδρομών που περνούν από την τουρκική επικράτεια, αλλά δεν προσφέρουν χειροπιαστές αποδείξεις ότι στην υπόθεση αυτή εμπλέκεται άμεσα το τουρκικό κράτος. Ωστόσο, ο Ρώσος υφυπουργός Αμυνας, Ανατόλι Αντόνοφ, ήταν κατηγορηματικός: «Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι σ’ αυτό το παράνομο εμπόριο εμπλέκονται ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένων του προέδρου Ερντογάν και της οικογένειάς του». Σύμφωνα με τον κ. Αντόνοφ, ρόλο-κλειδί διαδραματίζουν ο γιος του Τούρκου προέδρου, Μπιλάλ, και ο γαμπρός του, Μπεράτ Αλμπαγράκ, υπουργός Ενέργειας και Φυσικών Πόρων.

Παρότι δεν συνοδεύονταν από αδιαμφισβήτητες αποδείξεις, οι καταγγελίες του Αντόνοφ ήταν ένα πολύ οδυνηρό χτύπημα «κάτω από τη ζώνη» του Ερντογάν. Τόσο ο γιος του όσο και ο γαμπρός του είναι δραστήριοι επιχειρηματίες στον χώρο της ενέργειας. Ο πρώτος έγινε πλοιοκτήτης τάνκερ, το 2013, μέσω του ομίλου BMZ, και ο δεύτερος διετέλεσε διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Calik, ο οποίος συμμετέχει στον αγωγό Σαμψούντας-Τσεϊχάν. Ειδικά ο Μπιλάλ Ερντογάν κατηγορήθηκε από την τουρκική αντιπολίτευση για διαφθορά, όταν ξέσπασε το μεγάλο σκάνδαλο το 2013, ενώ το αμερικανικό περιοδικό Verge ήταν το πρώτο που τον έφερε αναμεμειγμένο στο λαθρεμπόριο πετρελαίου του «Ισλαμικού Κράτους».

Στο Σ.Α. του ΟΗΕ

Σε αυτό το φόντο, δεν είναι δύσκολο να πιστέψουν πολλοί ότι «όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει φωτιά». Αλλωστε, ισχυροί κύκλοι σε αρκετές πρωτεύουσες της Δύσης –συμπεριλαμβανομένων των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών– έχουν διατυπώσει, καιρό τώρα, υποψίες για υπόγειες διασυνδέσεις ανάμεσα στους τζιχαντιστές και σε κύκλους του τουρκικού κατεστημένου. Ο ίδιος ο Μπαράκ Ομπάμα δήλωσε αυτή τη βδομάδα στο Παρίσι ότι η Τουρκία έχει πολλά ακόμη να κάνει για να κλείσει τα «κενά» στα σύνορά της. Αξίζει να σημειωθεί επίσης η άμεση αντίδραση της Βαγδάτης στις βαρύτατες καταγγελίες Αντόνοφ. Το ιρακινό υπουργείο Αμυνας –το οποίο συνεργάζεται στενά με τους Ρώσους εναντίον του «Ισλαμικού Κράτους»– ανακοίνωσε ότι θα φέρει το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εάν αποδειχθούν βάσιμες οι καταγγελίες εναντίον της Αγκυρας.

Απαντώντας στο ρωσικό μπαράζ επιθέσεων, ο Τούρκος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου έκανε λόγο για συκοφαντική εκστρατεία, που παραπέμπει στη σοβιετική εποχή και κάλεσε τη Μόσχα να μοιραστεί με την Αγκυρα τα υποτιθέμενα στοιχεία της. Ωστόσο το Κρεμλίνο δεν έδειξε την παραμικρή διάθεση για αποκλιμάκωση. Την Πέμπτη, ο Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι η Τουρκία είναι πολύ γελασμένη εάν νομίζει ότι η αντίδραση της Ρωσίας για την κατάρριψη του αεροσκάφους της θα περιοριστεί «στις ντομάτες και τις κατασκευαστικές εταιρείες» – μια αναφορά που παραπέμπει στα περιορισμένα, μέχρι στιγμής, οικονομικά αντίποινα της Μόσχας. Η Τουρκία «θα μετανιώσει πολλές φορές» για την κατάρριψη του SU-24, προειδοποίησε με νόημα ο Ρώσος ηγέτης.

Ηλεκτρονικός πόλεμος

Δεν πρόκειται απλώς και μόνο για φραστικές απειλές. Η Ρωσία έχει ήδη εγκαταστήσει υπερσύγχρονους πυραύλους S-400 στη Συρία, σε μικρή απόσταση από τα τουρκικά σύνορα, και αποδύεται σε εντατικό ηλεκτρονικό πόλεμο εναντίον των τουρκικών αεροσκαφών. Πρακτικά, έχει δημιουργήσει τη δική της ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στη βόρεια Συρία, ενώ τα ρωσικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν ανηλεώς όλες τις ένοπλες ομάδες που υποστηρίζονται από την Αγκυρα.

Η κλιμάκωση της ρωσοτουρκικής αντιπαράθεσης επιδεινώνει τις προοπτικές πολιτικής επίλυσης του Συριακού, με σύγκλιση Δύσης – Ρωσίας, στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων διαβουλεύσεων της Βιέννης. Η διαμεσολάβηση του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Ολάντ μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον δεν απέδωσε αποτελέσματα, αφού οι Αμερικανοί εξακολουθούν να θέτουν ως προϋπόθεση της πολιτικής λύσης την απομάκρυνση του Μπασάρ Ασαντ από την εξουσία. Την ίδια στιγμή, δύο από τις ισχυρότερες δυνάμεις του ΝΑΤΟ, Βρετανία και Γερμανία, ήρθαν να προστεθούν αυτή τη βδομάδα στις τάξεις του υπό αμερικανική ηγεσία συνασπισμού που επιχειρεί στη Συρία.

Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο δύσκολα από δύο σημαντικές αποφάσεις του ΝΑΤΟ, που ερέθισαν τη Μόσχα. Η πρώτη αφορά τη θωράκιση της τουρκικής αεράμυνας με πυραύλους Patriot. Αν και πρόκειται για υλοποίηση παλαιότερου σχεδίου, το γεγονός ότι η εν λόγω απόφαση ελήφθη μόλις μία εβδομάδα μετά την κατάρριψη του SU-24, προσδίδει μια εμφανή αντιρωσική αιχμή. Ανάλογο αποτέλεσμα είχε η επίσημη πρόσκληση του ΝΑΤΟ στο Μαυροβούνιο να ενταχθεί στη Συμμαχία. Με αυτά τα δεδομένα, το ρωσοτουρκικό πρόβλημα τείνει να μετατραπεί σε πρόβλημα Δύσης – Ρωσίας, όπως σαφώς επιδίωξε από την πρώτη στιγμή η Αγκυρα.

Σκληρό παζάρι από την Ουάσιγκτον

Η αλήθεια είναι ότι οι Αμερικανοί δεν κλείνουν τον δρόμο στο ενδεχόμενο συμβιβασμού με τη Ρωσία για το Συριακό. Εννοούν όμως να πετύχουν ένα συμβιβασμό με τους δικούς τους όρους, στους οποίους περιλαμβάνεται και η απομάκρυνση του Ασαντ – όχι μόνο για λόγους ουσίας, αλλά και για λόγους διεθνούς κύρους.

Στο Παρίσι, ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν απολύτως σαφής. Ο Αμερικανός πρόεδρος στήριξε τις ελπίδες του για αλλαγή της ρωσικής γραμμής στην εκτίμηση πως σε διαφορετική περίπτωση η Ρωσία κινδυνεύει να παγιδευτεί σε ένα «νέο Αφγανιστάν». Παράλληλα, προσέφερε μια αόριστη υπόσχεση για άρση των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία για το Ουκρανικό εφόσον εφαρμόσει τη συνθήκη εκεχειρίας του Μινσκ. Κάτι που μπορεί να μεταφραστεί σαν υπόρρητη αποδοχή, από αμερικανικής πλευράς, του στάτους κβο στην Κριμαία.

Χείρα συνδιαλλαγής προς τον Πούτιν έτεινε, την Πέμπτη, και ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Τζον Κέρι. Η «πολιτική αλλαγή στη Συρία», δήλωσε ο Κέρι, θα ανοίξει τον δρόμο για ένα ενιαίο μέτωπο «του συριακού στρατού μαζί με την αντιπολίτευση, μαζί με τη Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλους εναντίον του “Ισλαμικού Κράτους”». Εχοντας διδαχθεί από την τραγωδία του Ιράκ, οι Αμερικανοί προφανώς δεν εννοούν να διαλύσουν τον συριακό στρατό και το κυβερνών κόμμα Μπάαθ, κάτι που θα σημάνει μόνιμη διάλυση και του συριακού κράτους. Αντιθέτως, είναι έτοιμοι να τους παραδώσουν μερίδια εξουσίας σε ένα μελλοντικό –μάλλον ομοσπονδιακό– συριακό κράτος. Επιμένουν, ωστόσο, στην άμεση απομάκρυνση του Ασαντ, κάτι που δεν βρίσκει σύμφωνα πολλά ευρωπαϊκά κράτη.