Στα ταραγμένα Βαλκάνια, μια σπίθα είναι μερικές φορές αρκετή για να προκαλέσει έκρηξη. Η διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Καταλωνίας έχει άραγε αυτόν τον χαρακτήρα; Το βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις στην Καταλωνία αφύπνισαν τους εγχώριους εθνικιστές, τους οποίους οι ευρωπαίοι ηγέτες είχαν ξεχάσει.

Όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτό το σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, ο καθένας τραβάει στην αρχή την κουβέρτα πάνω του. Ο πρώτος κρότος ακούστηκε στη Σερβία, όπου ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς κατήγγειλε τα «δύο μέτρα και δύο σταθμά» της ΕΕ και την «υποκρισία» της διεθνούς κοινότητας. Το Βελιγράδι δεν δέχθηκε ποτέ την ανεξαρτησία του Κοσόβου, αντίθετα με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, που αρνούνται όμως σήμερα την ανεξαρτησία της Καταλωνίας. Οσο για τον υπουργό Εξωτερικών Ιβιτσα Ντάτσιτς, ευχήθηκε τον «διαχωρισμό» του βόρειου Κοσόβου, όπου ζουν 120.000 Σέρβοι.

Ο δεύτερος κρότος ακούστηκε στην Μπάνια Λούκα, την «πρωτεύουσα» της Ρεπούμπλικα Σέρπσκα, όπου οι Σέρβοι της Βοσνίας δηλώνουν νομιμοφροσύνη προς το Βελιγράδι και όχι το Σαράγεβο. «Ισως ήρθε ο καιρός να κάνουμε μια λογική συζήτηση για τον ειρηνικό διαμελισμό της Βοσνίας», δήλωσε ο Μίλοραντ Ντόντικ, «πρόεδρος» αυτής της σερβικής οντότητας, που θα ήθελε να οργανώσει ένα δημοψήφισμα για την προσάρτηση της Ρεπούμπλικα Σέρπσκα στη «μητέρα πατρίδα».

Το καταλανικό δημοψήφισμα όμως εμπνέει και άλλους λαούς των Βαλκανίων. Στο Μόσταρ, δίπλα στη σημαία της Καταλωνίας υψώθηκε η σημασία της «Ερζεγκ-Μπόσνα», της «δημοκρατίας» που είχαν ανακηρύξει οι Κροάτες της Βοσνίας στη διάρκεια του πολέμου του 1991. Το μήνυμα ήταν: «Καλή τύχη, είμαστε οι επόμενοι».

Στο Πρέτσεβο, τέλος, μια αλβανική πόλη της νότιας Σερβίας στα σύνορα με το Κόσοβο, το Κίνημα για τη δημοκρατική πρόοδο υπέγραψε κι αυτό το καταλανικό δημοψήφισμα.

Ένα τέταρτο του αιώνα μετά τους πολέμους που αιματοκύλισαν την περιοχή, τα παλιά φαντάσματα επιστρέφουν, λες και τα κάλεσαν οι καταλανοί αυτονομιστές. Ομως η ιστορία της Σερβίας και του Κοσόβου δεν έχει καμιά σχέση με την κρίση ανάμεσα στην Ισπανία και την Καταλωνία. Ο λόγος που η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου το 2008 ήταν ότι είχαν προηγηθεί πρωτοφανείς καταστάσεις: πρώτα η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ύστερα μια βίαιη καταστολή από τις σερβικές αρχές του Βελιγραδίου που συνοδεύτηκε από εθνοκάθαρση στην αλβανική επαρχία. Η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική στην Καταλωνία, όπου οι οπαδοί της ανεξαρτησίας δεν είναι θύματα ακροτήτων από την πλευρά της Μαδρίτης. Αντίθετα με τη Σερβία του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, η Ισπανία είναι μια δυτική δημοκρατία που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις εθνότητες που την απαρτίζουν.

Η αφύπνιση των αυτονομιστικών δαιμόνων δεν έχει ασφαλώς το ίδιο νόημα σε όλες τις βαλκανικές δημοκρατίες. Αποδεικνύει όμως για μια ακόμη φορά την αποτυχία του πολυεθνικού μοντέλου που επέβαλε η διεθνής κοινότητα. Προωθώντας τις συμφωνίες του Ντέιτον, που έφεραν το τέλος του πολέμου στη Βοσνία, οι Αμερικανοί πίστεψαν ότι μόλις ξεχνιόταν η φρίκη του πολέμου οι Σέρβοι, οι Κροάτες και οι Μουσουλμάνοι θα ζούσαν και πάλι αρμονικά μαζί. Οσο για τους Ευρωπαίους, θεώρησαν ότι η προοπτική της ένταξης στην Ευρώπη θα έφερνε τη συμφιλίωση.

Οι ελπίδες διαψεύστηκαν. Η ευρωπαϊκή οικονομική κρίση, ο ελληνικός εκτροχιασμός και το Brexit έσπρωξαν τις χώρες των Βαλκανίων μακριά από τα σύνορα της Ενωσης. Ο ισλαμισμός άνθισε χάρις στα σαουδαραβικά κεφάλαια, την προπαγάνδα του Ισλαμικού Κράτους και τη φτώχεια που μαστίζει τις μουσουλμανικές περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Αντί να συμφιλιώσουν τους λαούς, οι πολιτικοί όξυναν τα πάθη τους και ανέλαβαν επ?αόριστον το σχέδιο ενός νέου κοινού μέλλοντος. Κι αν η πιθανότητα ενός πολέμου ανάμεσα στην Ισπανία και την Καταλωνία είναι μόνο θεωρητική, η επανάληψη των συγκρούσεων στα Βαλκάνια δεν μπορεί καθόλου να αποκλειστεί. Με ή χωρίς την καταλανική ανεξαρτησία…
(*) Η Ιζαμπέλ Λασέρ είναι αρθρογράφος της Figaro  πηγη