Του Ηλία Μαγκίνη

Το 1974, ο κ. Κωνσταντίνος Βασιλάκης ταχυδρόμησε στην Αμερική ένα από τα στρατιωτικά του μετάλλια, το Air Medal που του είχαν απονείμει οι Αμερικανοί στον πόλεμο της Κορέας. Ο Ελληνας αεροπόρος τούς επέστρεφε το μετάλλιο, διαμαρτυρόμενος για τη στάση της αμερικανικής κυβέρνησης κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Εχει ξανασυμβεί: ένας βετεράνος να αποποιείται το μετάλλιό του – τη μοναδική ουσιαστικά αμοιβή του, το πειστήριο της πολεμικής του δράσης. Πώς όμως αξιολογείται ένας πόλεμος; Το «έπος του 1940-41» είναι ίσως ο μοναδικός πόλεμος για τον οποίο οι Ελληνες συζητούν άνετα: οι νικηφόροι Βαλκανικοί επισκιάστηκαν από τη Μικρασιατική Εκστρατεία που κατέληξε σε Καταστροφή, η Κύπρος ήταν ένα όνειδος, όσο για τον Εμφύλιο – ποιος θέλει να μνημονεύει έναν εμφύλιο; Κανένας μάλλον: στο Πολεμικό Μουσείο, από την απελευθέρωση της Αθήνας το 1944 περνάμε στο (αποσιωπημένο) Εκστρατευτικό Σώμα Κορέας το 1950. Τα Δεκεμβριανά, ο Γράμμος, το Βίτσι δεν συνέβησαν. Μόνο στην ταινία «Ψυχή βαθιά» του Παντελή Βούλγαρη.

Στο Μοναστηράκι βρήκα ένα βιβλιαράκι του 1949, «έκδοσις του Συλλόγου Υπαλλήλων Ηλεκτρικής Εταιρείας Α. Π.». Τίτλος του: «Εαρινή Ιταλική Επίθεσις», θέμα του οι σφοδρές μάχες στο ύψωμα 731 και συγγραφέας ο βετεράνος Γεώργιος Α. Κίτσος. Περιπλανιέμαι στο Μουσείο και το βλέμμα μου πέφτει στο κλασικό ελληνικό κράνος του 1940, το Μ1938. Σκέφτομαι τη «φρικώδη μάζα» που είχαν γίνει Ελληνες και Ιταλοί πάνω στο φονικό 731. Εξω βρέχει, ο κόσμος στο Μουσείο λιγοστός. Γονείς και μπόμπιρες – αγοράκια μόνον. «Κοίτα τα όπλα», λέει ένας παππούς στον εγγονό. Ξιφολόγχη Fairbairn-Sykes των Βρετανών κομάντος που χρησιμοποιούσε ο ελληνικός Ιερός Λόχος, γερμανικό πιστόλι Μάουζερ Μ1934 που ανήκε στον Γερμανό διοικητή της Μήλου ταγματάρχη Κνάουερ, που παραδόθηκε στις 9 Μαΐου του 1945, η χλαίνη του Ζέρβα μαζί με το ξίφος και το δίκοχο του Σαράφη, η σελίδα της «Καθημερινής» με την ανοιχτή επιστολή του Γ.Α. Βλάχου στον Αδόλφο, στρατιωτικά μετάλλια, παράσημα. Αναρωτιέμαι: έχει τιμή η ανδραγαθία;

Παίρνω το Air Medal του πατέρα μου – συμμαθητή του Κ. Βασιλάκη στη Σχολή Ικάρων και comrade-in-arms στην Κορέα- και απευθύνομαι σε έναν ειδικό. Ο Γεώργιος Στρατουδάκης διατηρεί κατάστημα με στρατιωτικά μετάλλια σε μια στοά στη Σταδίου και είναι συγγραφέας των «Ελληνικών Μεταλλίων». Οταν του δείχνω το πατρικό κειμήλιο δεν εντυπωσιάζεται. «Πόσο κάνει;», «Γύρω στα 25 ευρώ», αποκρίνεται, «υπάρχουν πολλά τέτοια κομμάτια». Η τιμή ενός μεταλλίου λοιπόν εξαρτάται από το πόσα λίγα έχουν κοπεί ή και δοθεί. «Μιας και μιλάμε για την αεροπορία», λέει ο κ. Στρατουδάκης, «το πιο σπάνιο είναι το Αριστείο Ιπταμένου, διότι δίνεται μόνον μετά από θάνατο εν καιρώ πολέμου». Πόσο κάνει; 270 ευρώ. Οι διάφοροι τύποι του Πολεμικού Σταυρού του 1940 ξεκινούν από 18-20 ευρώ και φτάνουν τα 80. Το Αριστείον Ανδρείας του 1940 φτάνει τα 100 ευρώ. Και πώς ο ίδιος βρίσκει μετάλλια; «Τα πουλάνε κληρονόμοι ή συλλέκτες τα βγάζουν σε δημοπρασία».

Ο ξένος εχθρός.

Βγαίνοντας από το κατάστημα του κ. Στρατουδάκη, με σταματάει ένας συλλέκτης. Δεν θέλει να μου πει το όνομά του, μου λέει όμως πώς ενώ όσοι υπηρέτησαν στους Βαλκανικούς, είτε στην πρώτη γραμμή είτε στα μετόπισθεν, πήραν όλοι μετάλλιο, δεν συνέβη το ίδιο στη Μικρασιατική και στον Εμφύλιο. Η νίκη, λοιπόν, και ο ξένος εχθρός καθιστούν έναν πόλεμο αξιομνημόνευτο; Προφανώς.

Με παρόμοιες σκέψεις στέκομαι μπροστά από ηρώα και μνημεία: τοποθετημένα σε άλση και πάρκα, στις παρυφές ενός χωριού ή στην κεντρική πλατεία, με ονόματα πεσόντων σκαλισμένα. Δείχνουν παρατημένα, αλλά σε αντίθεση με τα ηρώα της πρωτεύουσας, δεν φέρουν σημάδια βανδαλισμού. «Οι νεκροί άντρες δεν βιάζουν», είχαν γράψει φεμινίστριες σε μνημείο του 1914-18 στην Αγγλία, αναφέρει ο μελετητής Τζεφ Ντάιερ. Ο ίδιος μνημονεύει τα ηρώα της χώρας του προς τιμήν των ηρωικώς πεσόντων αλόγων. Φωτογραφίζοντας τα άγνωστα ονόματα των Ελλήνων πεσόντων, στον νου μου τα λόγια του Ντάιερ: «Οι νεκροί δεν είναι μόνον νεκροί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Πώς όμως μπορεί κανείς να καταστήσει ορατή αυτή την αόρατη απώλεια; Τα ηρώα στους Πεσόντες δεν έχουν να κάνουν με ανθρώπους αλλά με ονόματα: τα ακατονόμαστα ονόματα».

ΠΗΓΗ