Του ΗΛΙΑ ΚΑΝΕΛΛΗ

Από την εποχή που η περίφημη Νelly΄s φωτογράφιζε γυμνά μοντέλα στην Ακρόπολη ώς το γλέντι στο κατάστρωμα του παροπλισμένου ευδρόμου καταδρομικού Αβέρωφ πολλά έχουν αλλάξει στην Ελλάδα. Ενα πράγμα όμως παραμένει αναλλοίωτο: η ευθιξία των Ελλήνων όταν πιστέψουν ότι προσβάλλεται η Ιστορία τους.

Υπάρχει μια σχολή λαϊκής δημοσιογραφίας στην Ελλάδα που θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως «ρεπορτάζ σελέμπριτι»: Πού πάνε, τι κάνουνε, πώς διασκεδάζουνε, τι φοράνε, με ποιους ή με ποιες κυκλοφορούν, με ποιους ή με ποιες τα φτιάχνουν, πώς και γιατί χωρίζουν όταν χωρίζουν, τι κάνουν τα παιδάκια τους… Αλλά υπάρχουν και πολλοί σελέμπριτι που αισθάνονται σπουδαίοι όταν γίνονται αντικείμενο αυτής της δημοσιογραφίας.

Ανάμεσα στους σελέμπριτι που τους άγγιξε η αρνητική δημοσιότητα είναι ο εφοπλιστής Λέων Πατίτσας που παντρεύτηκε τη Μαριέττα Χρουσαλά, ιδιαίτερα γνωστή από την τηλεόραση όπου εργάζεται. Είχαν τη φαεινή ιδέα να κάνουν το γαμήλιο πάρτι τους στο ένδοξο θωρηκτό «Αβέρωφ» και, επίσης, να έχουν φωτογράφους εκεί που θα κοινοποιούσαν στο πανελλήνιο τη χαρά τους. Ε, την πάτησαν. Η γαμήλια γιορτή παρουσιάστηκε σαν ιερόσυλη πράξη, οι χοροί σαν τουρκογενείς και άρα βέβηλοι καρσιλαμάδες και τα νιάτα τους σαν οργιώδης διάθεση. Σχεδόν σύσσωμος ο ελληνικός πολιτικός κόσμος, προεξαρχόντων των πατριωτών της Ν.Δ., μίλησε για βεβήλωση, ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Βαγγέλης Βενιζέλος ζήτησε δημόσια συγγνώμη.

Ολο το πολιτικό σύστημα συντονίστηκε σε ένα ασήμαντο συμβολικό θέμα το οποίο όχι από σύμπτωση ανακίνησε τη μεγάλη ευαισθησία των Ελλήνων για θέματα πατριωτισμού, η ερμηνεία των οποίων οδηγεί σε συμπεράσματα πέρα από τη λογική.

Τα «μέτωπα». Δεν είναι η πρώτη φορά που πράξεις ιδιωτών, δημόσιων προσώπων ή, ακόμα, και καλλιτεχνικά έργα που αναμετρώνται με την ελληνική Ιστορία, από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας (σύμφωνα με το ερμηνευτικό σχήμα που μιλάει για την τρισχιλιετή συνέχεια του Ελληνισμού). Από μια σειρά φωτογραφίες με γυμνές και ημίγυμνες χορεύτριες της περίφημης Νelly΄s που στην εποχή τους θεωρήθηκαν πορνογραφία μέχρι την πολύκροτη γυμνή φωτογράφηση της Ζωής Λάσκαρη στη Δήλο το εθνικό φρόνημα έχει προσβληθεί ουκ ολίγες φορές. Ακόμα κι αν οι προσβολές ξεχνιούνται με τον καιρό, πάντα η ιδέα της προσβολής της Ιστορίας του κρατά τον Ελληνα σε εγρήγορση, έτοιμο να ξεσπαθώσει για τα ιερά και τα όσιά του, όπως τα έχει μάθει από το σχολείο κι έτσι όπως τον βοηθούν να τα επαναλαμβάνει και να τα εμπεδώνει η σελέμπριτι δημοσιογραφία και τα εθνικά αντανακλαστικά των πολιτικών εκπροσώπων του. Μολών λαβέ, ρε, το λοιπόν.

Σώμα εθνική οδός

Η κυκλοφορία, το 1985, στα ελληνικά, του περιοδικού «Ρlayboy» συνοδεύτηκε με ένα μιντιακό γεγονός πρώτου μεγέθους: τη γυμνή φωτογράφηση στη Δήλο της παλιάς σταρ του ελληνικού κινηματογράφου Ζωής Λάσκαρη. Σύμβολο τολμηρών επιλογών για μια συντηρητική κινηματογραφική σκηνή, η ηθοποιός παραδόθηκε στον φωτογράφο Ντίνο Διαμαντόπουλο κι ύστερα, όταν το υλικό τυπώθηκε, στον λυρισμό του Γιώργου Λιάνη που, υπό τον τίτλο «Γυμνή στον ήλιο», έγραφε: «Αξιον Εστί το Σώμα σου. Σώμα εθνική οδός, γεμάτο ντράιβ ιν για κουρασμένες νταλίκες, Λεωφορεία Πάθους και τα παιδιά της Αλφα Ρομέο, Πόρσε, Χόντα, Καβασάκι». Οι κραυγές για τη «βεβήλωση» της ιεράς Δήλου, πάντως, σίγησαν γρήγορα. Η ανάμειξη με επιδεξιότητα Ελύτη, εθνικής οδού και άλλων εθνικών φετίχ λειτούργησε εντέλει κατευναστικά προς τα πάθη.
«Πρόστυχoι κίονες»

Τον Αύγουστο του 1992, μια διαφήμιση της Κόκα- Κόλα στην Ιταλία συνήγειρε ακόμα μια φορά το πληγωμένο εθνικό φρόνημα. Τι είχε συμβεί; Σε μια φωτογραφία του Παρθενώνα, οι κίονες είχαν αντικατασταθεί με καινούργιους, κοκακολικού ρυθμού, με κολόνες δηλαδή στο σχήμα του μπουκαλιού του δημοφιλούς αναψυκτικού. Οι αντιδράσεις στην Ελλάδα, αυτή τη φορά, προσέλαβαν παλλαϊκό χαρακτήρα, αφού στην κατακραυγή συμμετείχε σχεδόν σύσσωμη και η Αριστερά, για τον ιδεολογικό λόγο της οποίας η Κόκα- Κόλα είναι ένα από τα σύμβολα του «πρόστυχου καπιταλισμού», κατά την ορολογία εφημερίδας της εποχής. Στον κοινό αγώνα οπαδών του «τρισχιλιετούς μεγαλείου της φυλής» και «αντιιμπεριαλιστών» επιστρατεύτηκαν τα συνήθη λεκτικά πυρά:

«λεηλατούν την Ιστορία μας», «από πού αντλούν το δικαίωμα;», «τα ιερά και τα όσια» και, βεβαίως, το συνθλιπτικό «έξεστιν Κλαζομενίοις ασχημονείν». Αλλά βεβαίως δεν ίδρωσε το αυτί των Κλαζομενίων που, αμέσως μετά, παραχάραξαν τον Πύργο της Πίζας, χωρίς οι Ιταλοί να πουν κουβέντα. Οι συμβιβασμένοι.

Ημίγυμνη αρχαιολατρία

Το 1929, η νέα ακόμα φωτογράφος Νelly΄s ανέβασε στην Ακρόπολη δυο ημίγυμνες χορεύτριες, τη Μόνα Παέβα (πρώτη μπαλαρίνα της Οpera Comique) και την Ουγγαρέζα Νικόσκα. Τις έντυσε με αραχνοΰφαντα τούλια και ημίγυμνες τις σκηνοθέτησε να χορεύουν στην Ακρόπολη.

Ειδικά η Νικόσκα, προσέφερε μερικές πόζες ολόγυμνη. Κι έγινε χαμός. Χρειάστηκε η ψύχραιμη παρέμβαση του ακαδημαϊκού Παύλου Νιρβάνα από το «Ελεύθερον Βήμα», για να κοπάσουν οι κραυγές. «Διαμαρτύρομαι εν ονόματι των Ολυμπίων θεών, οι οποίοι, όχι μόνο επερπατούσαν γυμνοί, αρσενικοί και θηλυκοί, αλλά και θεόγυμνοι ελατρεύοντο στους ναούς των…». Δεκαετίες μετά, το τότε βέβηλο θεωρείται μεγάλη τέχνη.

Οι βέβηλες κότες που «δάγκωσαν» τον Τσάτσο

Τον Σεπτέμβριο του 1959, ο Κάρολος Κουν, με πλειάδα επίλεκτων συνεργατών (μεταξύ των οποίων ο Μάνος Χατζιδάκις στη μουσική και ο Γιάννης Τσαρούχης στα κοστούμια) σκηνοθετεί και παρουσιάζει στο Ηρώδειο μια διασκευή των «Ορνίθων» του Αριστοφάνη- στη σκηνοθετική γραμμή που δημιούργησε έκτοτε σχολή, προσθέτοντας δηλαδή ορισμένους αναχρονισμούς στην πιστή μετάφραση. Ανάμεσα στους αναχρονισμούς εκείνους και η μετατροπή του Ιεροφάντη σε χριστιανό παπά. Η παράσταση ήταν κάτι το καινούργιο, ξένισε το εθισμένο στην αρχαιοπρέπεια κοινό που θεώρησε ότι ο Κουν βεβηλώνει, μάλιστα με χυδαίο τρόπο, τα ιερά κείμενα. Ανάμεσα στους εξοργισθέντες και ο συντηρητικός λόγιος υπουργός Προεδρίας της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή, Κωνσταντίνος Τσάτσος, που απαγόρευσε τη συνέχιση των παραστάσεων στο Ηρώδειο. Είχε μαζί του τον συντηρητικό Τύπο της εποχής, που την επομένη βοούσε. Τι για «υστερική Ορνιθομανία», έγραφαν, τι για «βεβήλωσι», «Αι Ορνιθες, ένα φιάσκο» έλεγε ένας πηχυαίος τίτλος, ενώ σε άλλο δημοσίευμα τονιζόταν: «Οποιος ανακατεύεται με τον Κουν τον τρώνε οι Ορνιθες». Η ανατρεπτική γραφή του Κουν χαρακτηριζόταν «νόσος που μαστίζει την πνευματική ζωή», ο σκηνοθέτης εγκαλούνταν για «απουσία ευθύνης απέναντι στα ιερά κληροδοτήματα» και οι συντελεστές της παράστασης κατηγορήθηκαν για «ασέβεια», «κυνικότητα», «αδυναμία κατανοήσεως των αρχαίων κειμένων» και, ειδικά ο Χατζιδάκις και για «χυδαιοτάτην μουσικήν»! Μόνο «ΤΑ ΝΕΑ» και «Το Βήμα» κράτησαν στάση αντίθετη στο ρεύμα. Ο σκιτσογράφος των «ΝΕΩΝ», μάλιστα, Φωκίων Δημητριάδης, δημοσίευσε στην εφημερίδα μια γελοιογραφία στην οποία ο Τσάτσος, κρατώντας μια κότα από το λουρί, βρίσκεται μπροστά στο ταμείο του Θεάτρου Τέχνης και ζητάει από τον ταμία Κάρολο Κουν δύο εισιτήρια… Στην Ιστορία δεν έμειναν οι κραυγές των εθναμυντόρων, αλλά μια πρωτοποριακή παράσταση και η γελοιογραφική παρομοίωση του Τσάτσου με κότα, που μολονότι πνευματικός άνθρωπος συντονίστηκε με την αγόμενη και φερόμενη κοινή γνώμη εναντίον της ελευθερίας έκφρασης.

Και η Μενεγάκη στο «Αβέρωφ»

Η Μαριέττα Χρουσαλά δεν ήταν η πρώτη τηλεοπτική σταρ που πάτησε το πόδι της πάνω στο παροπλισμένο θωρηκτό «Αβέρωφ», με διαθέσεις χορευτικές και όχι εθνεγερτικές. Την πρωτιά κατέχει η Ελένη Μενεγάκη, πρωτοπόρος του πρωινάδικου της τηλεόρασης. Ο «Πρωινός καφές», η εκπομπή της, είχε εξ ολοκλήρου γυριστεί στο κατάστρωμα του άλλοτε ευδρόμου στις 28 Οκτωβρίου 1996. Καθώς φαίνεται, τότε είχε επικρατήσει η λάιτ εκδοχή της εθνικοφροσύνης, οπότε θεωρήθηκε πατριωτικό το γεγονός ότι βασική φιλοξενούμενη ήταν η Αντζυ Σαμίου που, σε ρόλο ηθικοπλαστικής Βέμπο, τραγούδησε το άσμα «Ούτε καπνίζω ούτε πίνω», ενώ και ο σχεδιαστής Μιχάλης Ασλάνης είχε παρουσιάσει δείγματα κολεξιόν του που, αν και έφερναν σε στολή, σίγουρα δεν ήταν στολή εκστρατείας. Πάντως, επειδή ο πατριωτισμός (στη γελοία εκδοχή του) εκφράζεται αναδρομικά, διάφορα μπλογκ και μεσημεριανάδικα ανακάλυψαν και θυμήθηκαν σήμερα εκείνη την εμφάνιση, κάνοντας το απαραίτητο εθνεγερτικό φόλοου-απ. Και πού να πέσει πείνα…
Κρούσματα λογοκρισίας στη μεταπολίτευση

Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης πολλές φορές η κοινή γνώμη αισθάνθηκε θιγμένη για πατριωτικούς, θρησκευτικούς και ιδεολογικούς λόγους. Παραθέτουμε μικρό κατάλογο με ορισμένες από τις πιο χαρακτηριστικές προσβολές.

1979
Το περιοδικό «Αμφί» εξόργισε πολίτες, η διαμαρτυρία των οποίων οδήγησε στην ποινική δίωξη των εκδοτών του. Ο λόγος; Είχε δημοσιεύσει ένα τολμηρό ποίημα υπέρ της ομοφυλοφιλίας του μποντλερικού Νίκου Σπάνια.

1981
Ο εισαγγελέας απαγορεύει την κυκλοφορία του βιβλίου «Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ» του Μαρκήσιου ντε Σαντ. Δημιουργείται κίνημα εναντίον της απαγόρευσης.

1985
Η προβολή στους κινηματογράφους της ταινίας «Ελένη», που στηριζόταν στο αφήγημα του Νίκου Γκατζογιάννη, εξόργισε τους οπαδούς του ΚΚΕ, που επί εβδομάδα διαδήλωναν αποκλείοντας εισόδους κινηματογράφων.

1999
Θεσσαλονικείς θρησκόληπτοι, προσβεβλημένοι από το βιβλίο «Μι εις την νι» του Μίμη Ανδρουλάκη, έκαψαν αντίτυπα της έκδοσης. 2003
Πίνακας του Τιερί ντε Κορντιέ στην έκθεση «Οutlook», που εμφανίζει κάποιον να εκσπερματίζει κατά του σταυρού, κινητοποιεί σχεδόν το σύνολο του πολιτικού συστήματος. Με απόφαση του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου, το έργο αποσύρεται.

2007
Μια εικαστική εγκατάσταση της Εύας Στεφανή στην «Αrt Αthina», στην οποία εικόνες της Ακρόπολης εναλλάσσονταν με την εικόνα μιας γυναίκας που αυνανιζόταν, κατασχέθηκε έπειτα από έφοδο της Αστυνομίας.

ΠΗΓΗ